Literatura obozowa

Literatura obozowa jest działem literatury opisującej przeżycia więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych, z okresu II wojny światowej. Pisarze literatury obozowej starali się przedstawić nie tylko warunki życia w obozach, lecz także próbowali ukazać psychiczne i moralne zniszczenie człowieka poprzez nieustanne obcowanie ze śmiercią i zbrodnią. Do najwybitniejszych dzieł, należących do literatury obozowej zalicza się: Medaliony Zofii Nałkowskiej, Pożegnanie z Marią Tadeusza Borowskiego, Apel J. Andrzejewskiego, Dymy nad Birkenau S. Szmaglewskiej, Z otchłani Z. Kossak-Szczuckiej. 

Zofia Nałkowska po zakończeniu wojny brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich. Efektem pracy autorki był zbiór ośmiu krótkich opowiadań o tematyce obozowej. Utwór Nałkowskiej ma charakter reportażu, jest obiektywną, pozbawioną komentarza autorskiego relację z zeznań. Pisarka uważała, że nie da się ogarnąć ogromu zbrodni, cierpień i śmierci ludzkim doświadczeniem.

W obliczu przerażających faktów zawodzą tradycyjne środki artystycznego wyrazu, a komentarz autorski ogranicza się do motta Ludzie, ludziom zgotowali ten los, zaś dominującą postawą autorki jest zbawienie i przerażenie wywołane wielkością zbrodni.

Dzieje się już tak w pierwszym opowiadaniu pt: Profesor Spanner. Już przy lekturze pierwszych stron tego opowiadania uświadamiamy sobie jak słuszną koncepcję wybrała autorka, rezygnując z własnego komentarza. Istotnie przytoczone fakty są tak przerażające, że mówią same za siebie. Szokuje czytelnika także postawa zeznającego posługacza w Instytucie. Opowiada on o produkcji mydła z ludzkiego tłuszczu tak jak o normalnym procesie produkcyjnym, sam również nie uświadamia sobie, że i on uczestniczył w straszliwym, zbrodniczym procederze.

Ósme opowiadanie, zamykające Medaliony nosi tytuł Dorośli i dzieci w Oświęcimiu. Jest ono podsumowaniem okupacyjnej rzeczywistości. Nałkowska jeszcze raz przypomina hitlerowskie zbrodnie – robienie mydła z ludzkiego tłuszczu, masowe gazowanie ludzi i palenie ciał w krematoriach, znęcanie się nad więźniami oraz krótko charakteryzuje największych katów Oświęcimia wraz z opisem ich ulubionych metod mordowania ludzi. Wstrząsający był los dzieci, które uświadomiły sobie, że muszą umrzeć.

Tadeusz Borowski był więźniem obozów koncentracyjnych. Swoje przeżycia obozowe opisał w opowiadaniu Pożegnanie z Marią i Kamienny świat.

Obóz to dla Borowskiego miejsce, w którym nie tylko się umiera, ale także trzeba żyć. Niestety życie w obozie możliwe jest dopiero po odrzuceniu wszelkich kryteriów moralnych. Autor celowo przedstawia także sytuacje, w których człowiek przystosowuje się do tamtych warunków, musi pogodzić się z nimi, nie może klasyfikować ich moralnie.

Podstawą funkcjonowania ludzi w obozie jest nadzieja, która każe człowiekowi wierzyć, że wojna się skończy, że nadejdzie inny świat, że wrócą prawa człowieka. Naczelnym problemem prozy Borowskiego staje się destrukcyjny wpływ obozu koncentracyjnego na psychikę człowieka. Z całą brutalnością pisarz stwierdza, że przeżyć obóz można tylko w jeden sposób: kosztem innych.