Poezja lat wojny i okupacji

Syntezę losów narodu w okresie drugiej wojny światowej przynoszą wiersze poetów starszego pokolenia, jak i pokolenia Kolumbów, których twórczość określa się też mianem poezji apokalipsy spełnionej.

Do poetów starszej generacji zalicza się m.in. Władysława Broniewskiego, Leopolda Staffa i Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Wiersz Władysława Broniewskiego Żołnierz polski jest przykładem tzw. liryki pośredniej. Nastroje i uczucia poety przedstawione są za pomocą odpowiedniego obrazu jakim jest opis powrotu żołnierza z tułaczki, z przegranej wojny. Wiersz napisany jest strofą dwuwierszową, czyli tak zwanym dystychem, celowo pozbawiony wyszukanych przenośni, przypominający zwykłą, ludową piosenkę.

Podmiot liryczny stara się podkreślić bohaterską postawę bezimiennego, polskiego żołnierza, walczącego w obronie ojczyzny: Nad losem pokonanego polskiego żołnierza płacze brzoza-płaczka, która jest nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu.

Z kolei w wierszu Ballady i romanse Broniewski opisuje tragiczne losy małej Żydówki, sieroty, która biega po gruzach. Przypadkowi ludzie litują się nad nieszczęśliwą dziewczynką, ofiarowując jej bułkę, grosik, lecz oto przejeżdżający SS-mani rozstrzeliwują żydowskie dziecko. Śmierć Ryfki jest porównana z ufantastycznioną wizją śmierci Jezusa, co jeszcze bardziej potęguje tragizm wiersza, ukazuje całe okrucieństwo wojny i hitlerowskich najeźdźców: za koronę cierniową, za te włosy rude, za to żeście nadzy, za to, żeśmy winni, obojeście umrzeć powinni.

Leopold Staff tuż po zbombardowaniu Warszawy napisał wiersz Pierwsza przechadzka, który szybko stał się jednym z najpopularniejszych utworów, przedrukowanych anonimowo w wydawanych konspiracyjnie antologiach poetyckich. Staff był poetą – optymistą, głoszącym zawsze pochwałę życia i tej postawie pozostał wierny także w tym wierszu. Optymistyczna nadzieja, że przejdą dni ciężkie klęsk i rozgromu potwierdzana jest powracającym jak refren co kilka strof stwierdzeniem: Będziemy znowu mieszkać w swoim domu, Będziemy stąpać po swych własnych schodach. Nie umniejszają tego optymizmu i nadziei obrazy wyludnionego po bombardowaniu miasta, widok kalek siedzących przed szpitalem i bawiących się gruzem na chodniku dziecka.

Konstanty Ildefons Gałczyński brał udział w kampanii wrześniowej, dostał się do niewoli, cały okres okupacji przebywał w niemieckim obozie jenieckim, skąd nadesłał do kraju wiersz Pieśń o żołnierzach z Westerplatte. Opisuje w nim bohaterstwo polskich żołnierzy przez długie siedem dni odpierających atak pancernika Schleswig-Holstein. Podkreśla heroizm walki, uwydatnia tragizm ich czynu.

Twórczość pokolenia Kolumbów dotyczyła tragicznych losów Polaków w czasie II wojny światowej. Zalicza się do niego m.in. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Tadeusza Różewicza, Tadeusza Borowskiego. Dominującymi motywami w ich twórczości stały się: kryzys wartości spowodowany kataklizmem wojennym, upadek człowieczeństwa, lęk i przeczycie tragicznego końca.

K.K. Baczyński, jeden z najbardziej utalentowanych poetów okresu wojny i okupacji doskonale wyraził w swej twórczości tragiczne przeżycia swego pokolenia, a szanse ocalenia człowieczeństwa upatrywał w postawie patriotycznej i w heroizmie.