Liberalizacja handlu usługami przez WTO – Światową Organizację Handlu

Choć liberalizacja handlu towarami postępowała już od początku istnienia GATT, zastosowanie praktyk wolnohandlowych w handlu usługami było przez wiele lat pomijane. Dopiero początek lat osiemdziesiątych przyniósł pierwsze uwagi dotyczące tej sfery handlu. USA przedstawiło wówczas dokument prezentujący rolę usług w międzynarodowej gospodarce. Choć uwzględnienie tej kwestii w najbliższych rokowaniach państw członkowskich spotkało się ze sprzeciwem, wydarzenie to zmusiło kraje do podjęcia badań znaczenia usług w gospodarce. Ostatecznie, wraz z rozpoczęciem Rundy Urugwajskiej, postanowiono poruszyć tą tematykę powołując Grupę Negocjacyjną ds. Handlu Usługami. Miała ona za zadanie opracowanie wielostronnych reguł wymiany usług i przedstawienie nowych metod liberalizacji tej sfery (Kuźnar 2007).

Mimo odmienności usług oraz narastających problemów, zdecydowano się wprowadzić odrębne porozumienie usługowe. Ze względu na zbliżające się powstanie Światowej Organizacji Handlu, zdecydowano, że Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS) zostanie włączony do nowo powstałej organizacji. Oficjalnie wszedł w życie 1. stycznia 1995 r. Dla usprawnienia działania układu powołano Radę Handlu Usługami jak i ciała pomocnicze (Kuźnar 2007).

Ostatecznie, Runda Urugwajska przyczyniła się do wstępnego objęcia nowych sektorów usługowych liberalizacją. Największy udział w tym procesie miały kraje rozwinięte, najniższy zaś kraje rozwijające się.

Nadrzędnym celem GATS było stworzenie systemu jasnych i przejrzystych reguł w międzynarodowym handlu usługami, sprzyjających zwiększeniu rozmiarów tego handlu oraz będących środkiem wspierania wzrostu gospodarczego wszystkich partnerów handlowych i rozwoju krajów rozwijających się (…). Tekst GATS liczy 29 artykułów, podzielonych na sześć części. Zakres porozumienia zawarto w części I. Obrazuje on fakt, iż oprócz  handlu w ramach krajowego bilansu płatniczego, GATS obejmuje także sprzedaż na rynku lokalnym przez filie przedsiębiorstw zagranicznych. Część II układu zawiera zobowiązania ogólne krajów członkowskich WTO w zakresie handlu usługami. Kolejna część to z kolei zbiór zobowiązań szczegółowych. Część IV, czyli stopniowa liberalizacja nakłada na członków układu obowiązek przystępowania do kolejnych rokowań w celu udoskonalania liberalizacji. Postanowienia instytucjonalne przedstawione zostały w części V, zaś ostatnia grupa to postanowienia końcowe, w których m.in. określono warunki odmowy udzielenia korzyści w ramach układu (…) (Wróbel 2009).

GATS nakładał na kraje członkowskie WTO obowiązek podejmowania kolejnych rokowań w sprawie handlu usługami w ciągu pięciu lat od jego ustanowienia. Pierwsze z nich rozpoczęły się w 2000 r., a po ich włączeniu do całego pakietu negocjacyjnego Agendy Dohijskiej, ich kontynuacja nastąpiła już w ramach Rundy Doha. Początkowe postanowienia nałożyły na członków GATS obowiązek przygotowania ofert usługowych do 31. marca 2003 r.

Rokowania odbywały się w oparciu o metodę postulat-oferta. Zgodnie z nią, kraj przekazywał postulaty dotyczące zniesienia barier w handlu usługami swojemu partnerowi, które znajdowały się na liście zobowiązań danego państwa. Ten z kolei przedstawiał projekt nowej listy zobowiązań. Metoda ta mogła być także wykorzystywana grupowo. Pozwalało to na postępującą liberalizację handlu usługami. Państwa rozwijające się mogły liczyć na szczególne traktowanie (Puślecki, Skrzypczyńska 2011).

Przedmiotem negocjacji Konferencji Ministerialnej WTO w Hongkongu w 2005 r. były narodowe listy zobowiązań. Prezentowały one wykaz sektorów usługowych i warunków niezbędnych do tego, by zagraniczne firmy mogły bez przeszkód świadczyć usługi na rynku kraju, które złożyło zobowiązanie. Oprócz tego potwierdzone zostały główne cele i zasady rokowań usługowych, jak również szczególne położenie krajów rozwijających się. Do końca października 2006 r., kraje członkowskie miały przekazać ostateczne wersje zobowiązań, jednakże na przeszkodzie stanęło zawieszenie rokowań katarskich ze względu m.in. na brak kompromisu w sprawie liberalizacji handlu rolnego. Końcowe porozumienie usługowe musiało zostać więc przesunięte.

W lipcu 2008 r. miała miejsce „Signalling Conference”, której zadaniem była mobilizacja członków WTO do zwiększenia poziomu zaangażowania w rokowania usługowe. Z powodu ponownych niepowodzeń w sprawie handlu rolnego, w 2009 r. negocjacje musiały ulec znacznemu spowolnieniu. Dopiero ponaglenie członków organizacji ze strony Rady Generalnej WTO w 2010 r. doprowadziło do przyspieszenia negocjacji, czego efektem było opublikowanie raportu dotyczącego reguł GATS przez przewodniczącego Rady ds. Handlu Usługami.

Ze względu na bardzo istotną rolę usług w międzynarodowym handlu, dalsze negocjacje w tej sprawie są niezbędne. Obecnie, to usługi generują największą część PKB w krajach rozwiniętych. Negocjacje w tym sektorze zalicza się do jednych z najbardziej skomplikowanych. Mimo wielu problemów i przeciwstawnych stanowisk, pozytywny wpływ GATS na światowy handel jest niekwestionowany (Puślecki, Skrzypczyńska 2011).