Struktura i członkostwo GATT – Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu

Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu formalnie nigdy nie był organizacją międzynarodową, gdyż miała się nią stać Międzynarodowa Organizacja Handlowa, której ostatecznie nie utworzono. Mimo, iż GATT posiadał liczne cechy przypisywane organizacjom oraz pełnił typowe dla nich funkcje, stanowił tylko umowę międzynarodową, quasi-organizację. Jednakże ze względu na jej płynną działalność, konieczne stało się wykształcenie pewnej struktury organizacyjnej, która tworzyła się stopniowo (Czubik 2004).

Tym samym utworzony został Sekretariat, który początkowo miał być Sekretariatem Tymczasowej Komisji ds. ITO (ICITO). Z powodu faktu, iż ITO nigdy nie zostało wprowadzone, podjęto decyzję, że Sekretariat stanie się Sekretariatem GATT, formalnie będąc podporządkowanym martwemu ICITO. Organ ten pełnił funkcje administracyjne, koordynował kontakty stron GATT. Na jego czele stał Dyrektor Generalny, któremu pomagał personel składający się głównie z prawników i ekonomistów. Siedzibą Sekretariatu była Genewa, z kolei językiem roboczym francuski, angielski i hiszpański (Czubik 2004).

Początkowo, wszystkie decyzje w ramach układu podejmowane były na sesjach Układających się Stron, organizowanych 1-2 razy rocznie. Stwierdzono jednak, iż konieczne jest powołanie organu, który będzie mógł decydować o sprawach bieżących, które nierzadko wymagały natychmiastowego rozpatrzenia. W związku z tym powołano tzw. Międzysesyjny Komitet, który z kolei w 1960 r. przekształcony został w Radę GATT – przedstawicieli wszystkich stron układu. Spotykali się oni 9 razy w roku podejmując wtedy rutynowe decyzje i rozwiązując problemy. Ponadto, w celu dokładnej realizacji poszczególnych zagadnień, powołane zostały liczne komitety, zespoły ekspertów i grupy robocze (Białowąs 2006).

Podejmowane decyzje przez sygnatariuszy układu zależały od postanowień tekstu układu. Przykładowo, odstąpienie od założeń art. XXIV wymagało decyzji 2/3 Układających się Stron (Bartoszewicz 1988).

Jeśli chodzi o członkostwo GATT, wyróżniono cztery podstawowe grupy. Pierwszą z nich była grupa członków pełnych, którzy zostali przyjęci do układu po uprzednim przeprowadzeniu rokowań taryfowych, mających na celu dokonanie ustępstw. Posiadali oni pełne prawo głosu. Kolejną grupę stanowili członkowie prowizoryczni, którzy z jakiś względów nie chcieli bądź nie mogli przystąpić do GATT. Taki rodzaj członkostwa umożliwiał im z kolei pewien udział w układzie, a jego charakter opracowywany był oddzielnie dla każdego kraju. Dzięki takiej możliwości, w ten sposób wiele krajów mogło przygotować się do przyszłej akcesji. Trzecią grupę, członków „de facto”, Bartoszewicz opisuje następująco: „są to byłe terytoria zależne stron GATT, które uzyskały niepodległość, ale nie złożyły wniosku o uzyskanie statusu strony GATT w trybie sukcesji, na zasadach przewidzianych w ust. 5c, art. XXVI. W praktyce państwa te korzystają z prawa do uczestnictwa w pracach GATT, bez ponoszenia równoległych obowiązków” (Bartoszewicz 1988).