Realizm krytyczny. Załamanie się ideologii pozytywistów.

Sytuacja w Polsce na przełomie 80-lat XIX w. spowodowała potrzebę ponownego przeanalizowania zadań stawianych literaturze, jeśli miała ona nadal służyć społeczeństwu. Chodzi głównie o to, że dla wielu stał się już oczywisty fakt, że ideały pozytywistów nie przyniosą oczekiwanych rezultatów i że pojawiły się nowe, niespodziewane problemy, który niestety pogłębiały kryzys w kraju.

Nie powiódł się plan oświecenia wszystkich warstw społeczeństwa, gdyż skutecznie przeszkadzała w tym polityka zaborców. Nie przyniosła także oczekiwanych rezultatów praca organiczna, gdyż niełatwo było pokonać zacofanie gospodarcze kraju, mając tak słabo rozwinięty przemysł. Trudno było także znaleźć zatrudnienie polskim inżynierom i technikom, ponieważ obcy kapitaliści ważniejsze stanowiska oddawali ludziom sprowadzanym z zagranicy. Z kolei polski proletariat, nieustannie wyzyskiwany próbuje bronić swych praw organizując strajki robotnicze.

W takich warunkach narodziła się konieczność krytycznego spojrzenia na rzeczywistość i zmiany stosunku do literatury. Pisarze coraz częściej są zaniepokojeni przyszłością kraju, krytykują zjawiska pogłębiające trudności w realizacji złotego wieku w Polsce oraz tych, którzy są obojętni na dobro ogółu, tuczyli się potem maluczkich. Ten etap twórczości pozytywistów nosi nazwę realizmu krytycznego.