Pojęcie, cele oraz podstawowe formy polityki handlowej

Współcześnie, poszczególne kraje świata rezygnują z biernego zainteresowania stosunkami z zagranicą na rzecz ich aktywnego formowania, zgodnie z założeniami przyjętej gospodarki narodowej. Taką działalność nazywamy polityką handlu zagranicznego (Wojciechowski 1992). Wedle Krugmana i Obstfelda polityka handlowa wyraża różne formy aktywności ekonomicznej rządów zmierzających do oddziaływania na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów w handlu zagranicznym (Krugman, Obstfeld 2012).

Zdecydowanie głównym celem polityki handlowej, który wynika z samej definicji, jest uformowanie stosunków państwa z zagranicą  w sposób optymalny dla jego interesów. Jeśli chodzi o bardziej cząstkowe cele to wśród nich można wymienić: dążenie do zwiększenia eksportu; osiągnięcie równowagi bilansu płatniczego, wejścia na nowe rynki, zwiększenie udziału państwa w handlu międzynarodowym; restrukturyzacja zadłużenia; pozyskiwanie BIZ; zmiana w strukturze towarowej obrotów (Rymarczyk 2012).

Wyodrębniono trzy podstawowe formy polityki handlu zagranicznego: politykę wolnego handlu, protekcjonistyczną oraz mieszaną (Białecki 2007). Niekiedy wymienia się również politykę autarkiczną (Wojciechowski 1992).

Polityka wolnego handlu, zwana inaczej liberalną charakteryzuje się całkowitą nie ingerencją rządu w działalność poszczególnych jednostek gospodarczych. Wszelka wymiana towarowa i kapitałowa przebiega swobodnie (Białecki 2007). Państwo ani nie wprowadza ograniczeń handlowych, ani nie pomaga w żaden sposób gospodarującym podmiotom (Wojciechowski 1992).

Kolejną formą polityki handlowej jest protekcjonizm, czyli zupełne przeciwieństwo liberalizmu. W tym przypadku ingerencja rządu w kształtowanie stosunków handlowych jest wyraźna. Stosuje on różne narzędzia poprawiające rozwój eksportu i regulujące import (Wojciechowski 1992). Głównym celem takiego działania jest ochrona rodzimej gospodarki (Białecki 2007).

Wyróżniono także trzecią formę polityki  handlowej, czyli politykę mieszaną. Jak sama nazwa wskazuje, łączy ona cechy zarówno polityki liberalnej, jak i protekcjonistycznej. Wyraża jednak okres przejściowy w dążeniu do ukształtowania polityki wolnohandlowej. Wciąż stosowane są różnorakie ograniczenia, ale nie brakuje działań mających na celu powolne włączanie się w działania liberalistyczne
(Białecki 2007).

Niektóre pozycje literaturowe wyróżniają również politykę autarkii – zaprzeczenie idei międzynarodowego podziału pracy. Zakłada ona całkowitą izolację gospodarki kraju od gospodarek innych państw. Celem takiej polityki jest uzyskanie samowystarczalności (Wojciechowski 1992).

Zgodnie z tym, co pokazuje praktyka, żaden kraj na świecie nie prowadzi czystej polityki autarkii, ani polityki liberalnej. W przypadku tej pierwszej, niemożliwością jest to, aby jakiś kraj mógł funkcjonować bez żadnych powiązań gospodarczych ze światem. Polityka wolnego handlu z kolei, stosowana jest tylko wówczas, gdy przynosi ona wysokie korzyści. Gdy zaczynają one maleć, państwo natychmiast ingeruje w sprawy gospodarcze. Okazuje się, że nawet w typowo liberalnym gospodarczo kraju, znajdą zastosowanie nieliczne narzędzia ingerencji rządu. Zdecydowanie najbardziej powszechną formą polityki handlowej jest protekcjonizm. Im większa ingerencja państwa w stosunki gospodarcze z zagranicą, tym wzrasta liczba  aparatów i instytucji związanych z kontrolowaniem i organizowaniem handlu zagranicznego (Wojciechowski 1992).

Do krajów, które prowadzą politykę zbliżoną do liberalnej, są głównie kraje rozwinięte, ale do tej kategorii zaliczają się także wybrane kraje rozwijające się. W Europie Środkowo-Wschodniej za taki kraj uznawane są Czechy. Z kolei najbliższe ideału są Singapur oraz Hongkong. Względnie protekcjonistyczne są przede wszystkim kraje byłego Związku Radzieckiego. Polska jest najbliższa prowadzenia mieszanej polityki handlowej (Rymarczyk 2012).

To, którą formę polityki handlowej wybierze dany kraj, uzależnione jest od warunków wewnętrznych, jak i tego, co dzieje się na zewnątrz. Do tych pierwszych zalicza się m.in. stopień rozwoju gospodarczego; sytuację ekonomiczną; poziom dobrobytu; ukształtowanie rynku produktów czy rynku politycznego etc. Uwarunkowania zewnętrzne wpływają do modyfikację polityki handlowej kraju. Zalicza się do nich np. rodzaj polityki handlowej partnerów czy zawierane porozumienia między krajami (Zielińska – Głębocka 1997).