Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego – Wzór szlachcica – ziemianina – Streszczenie utworu

W Żywocie człowieka poczciwego Mikołaj Rej przedstawia życie polskiego szlachcica, dzieląc go na 3 kolejne etapy: dzieciństwo i młodość, wiek dojrzały i starość. Utwór ma charakter dydaktyczny, jest podsumowaniem wszelkich życiowych obserwacji i doświadczeń autora. Rej ukazuje w nim obraz idealnego szlachcica – ziemianina, który powinien charakteryzować się cnotą i poczciwością.

Pierwsza część utworu skupia się na dzieciństwie i młodości. Od najmłodszych lat należy czuwać nad obyczajami dziecka, by nie naśladowało złych przykładów i uczyć je moralności. Jednak autor jest przeciwny zbyt surowemu i rygorystycznemu wychowaniu, uważa, że lepszą metodą dydaktyczną jest pobudzanie wrażliwości dziecka poprzez rozmaite ćwiczenia i rozrywki.

W wieku młodzieńczym wskazane są podróże zagraniczne oraz Rej proponuje kurs dobrych manier na jednym z dworów magnackich. To jego zdaniem wystarczy, by być człowiekiem wystarczająco przygotowanym do życia rodzinnego jak i społecznego. Wybrać można różną drogę życiową, poeta zachęca jednak do stanu ziemiańskiego, gdyż on gwarantuje spokój sumienia.

Księga druga dotyczy wieku średniego człowieka. Według Mikołaja Reja młody panicz po powrocie z magnackiego dworu powinien się ożenić z kobietą, która będzie pochodziła z tego samego stanu co on i będzie miała majątek mu równy. Wiodąc szczęśliwe życie rodzinne i ciesząc się przyjemnościami pracy na roli, nie może dbać jedynie o pomnażanie własnego majątki, ale jednocześnie winien wywiązywać się z obowiązków wobec ojczyzny np: pełniąc funkcję posła ziemskiego lub solidnie wykonywać inne powierzone mu zadanie.

Rej stara się wyjaśnić czytelnikom, na czym polega prawdziwe szlachectwo. Mówi, ze szlachcic musi unikać ostentacyjnego obnoszenia się z własnym majątkiem, żyć raczej skromnie i godnie, w oczekiwaniu na dobrą sławę. Nadmierne bogacenie prowadzi do życia ponad stan, rozwija w człowieku jedynie uczucie pychy i chęć wywyższania się. Złym tego przejawem jest trwonienie majątku na wystawne życie: dziwne ubiory, pojazdy kosztowne, potrawy wymyślne i niepomierne pijaństwo.

Według poety szlachcic powinien być człowiekiem cnotliwym. Cnota, której naucza Mikołaj Rej to pojęcie zawierające w sobie sumę zalet, jak prawdomówność, umiarkowanie, roztropność, obyczajowość – wszystko to, zgodnie z etyką renesansową, zapewnia niezależność, spokojną myśl, wewnętrzną równowagę, harmonię z naturą i jej prawami.

Księga trzecia, która kończy utwór, przedstawia szlachecką starość. Rej pisze, że człowiek cnotliwy i poczciwy nie powinien obwiniać się starości i śmierci, są one niczym posumowanie własnej, aktywnej działalności na rzecz ogółu. Gdy już dojdzie do kresu swego żywota, czeka do wieczne szczęście w niebie.