Pojęcie handlu międzynarodowego i jego funkcje

Handel towarzyszy ludzkości od zarania dziejów po czasy współczesne. Jego podstawowy podział obejmuje handel wewnętrzny oraz handel międzynarodowy lub zagraniczny, a za kryterium tego rozróżnienia przyjęto charakter przepływu dóbr – wewnątrzkrajowy lub międzynarodowy (Wojciechowski 1992). Ten pierwszy nie tylko zakłada wymianę dóbr i usług w granicach danego kraju, ale również pomiędzy podmiotami, które gospodarują w jednakowych warunkach prawnych czy ekonomicznych. Z kolei podmioty działające w skali międzynarodowej, poza wymianą dóbr z osobami prawnymi i fizycznymi z zagranicy, muszą liczyć się z odmiennością ich systemów gospodarczych.

W literaturze istnieje wiele definicji handlu międzynarodowego. Leksykon handlu zagranicznego podaje jego następujące wyjaśnienie: wymiana towarów grupy krajów lub wszystkich krajów z wszystkimi zagranicznymi kontrahentami (Białecki 2007). Nieco inne spojrzenie na tą kwestię prezentuje Anna Zielińska-Głębocka, która stwierdza, iż Handel międzynarodowy należy do najstarszych form współpracy gospodarczej między krajami i oznacza przepływ dóbr (eksport i import) związany z przekraczaniem granic (Zielińska – Głębocka 1997).

Termin handlu międzynarodowego bardzo często używany jest zamiennie z pojęciem handlu zagranicznego. Jednakże oba terminy różnią się od siebie nieznacznymi aspektami. Handel zagraniczny to odpłatna wymiana towarów lub usług z partnerem mającym stałą siedzibę poza granicą celną państwa (Rymarczyk 2012). Wymiana ta rozpatrywana jest z punktu widzenia jednego państwa, a dokonywana jest z innym państwem bądź grupą państw. Handel międzynarodowy obejmuje swoim zasięgiem grupę krajów lub cały świat (Stępień 2012).

Handel zagraniczny w wąskim znaczeniu obejmuje jedynie obrót dobrami materialnymi. Celem tego działania jest: dostarczenie do kraju towarów, które nie są w nim produkowane lub istnieje ich niedobór, a także sprzedaż tych produktów za granicę, które produkowane są w nadwyżce; osiągnięcie korzyści eksportowych oraz opłacalnej skali produkcji (Białecki 2007).

Szersze znaczenie handlu zagranicznego zakłada zaś wymianę: usług, a w szczególności tych, przy których realizowane są transakcje (np.: transport, ubezpieczenia, usługi bankowe); osiągnięć naukowo-technicznych (np.: licencji, patentów, know-how). Zalicza się do niego również obroty majątkowo-kapitałowe, jak również płatności wynikające z ruchu ludności poza granice kraju (Treder 2005).

Handel zagraniczny rozwija się ze względu na różnice dzielące różne państwa głównie w kontekście posiadanych czynników wytwórczych czy też odległości między miejscem produkcji i zbytu. Ma to zazwyczaj pozytywny wpływ na gospodarkę uczestniczących  w nim krajów. Przede wszystkim następuje racjonalne wykorzystanie zasobów, co podnosi skalę produkcji, a następnie prowadzi do zwiększenia wydajności pracy i postępu technologicznego. Efektem tego procesu jest rozwój gospodarczy kraju. Podobne korzyści wynikające z wymiany handlowej, a także wszelkie inne jej aspekty przedstawiają liczne teorie, spośród których prym wiedzie teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo czy teoria obfitości zasobów Heckschera – Ohlina – Samuelsona
(Treder 2005).

Handel zagraniczny spełnia różnorakie funkcje w gospodarce. W ujęciu makroekonomicznym przedstawiają się następująco (Treder 2005):

1.      transformacyjna – w wyniku prowadzenia handlu zagranicznego przez dany kraj, zmienia się struktura jego produktu krajowego brutto. Dzięki importowaniu towarów, dostarczane są te, których nie produkuje się lub produkowane są
w niedobrze w danym kraju. Rozszerza się struktura spożycia i inwestycji. Rolą eksportu jest uzyskanie środków, które umożliwią opłacenie importu;

2.      efektywnościowa – eksporterzy, dokonując specjalizacji produkcji, obniżają koszty jednostkowe podnosząc jednocześnie skalę produkcji, co doprowadza do wzrostu efektywności gospodarowania.

3.      zasobotwórcza – jeśli import środków produkcji przewyższa eksport, inwestycje przewyższają tym samym oszczędności, czego efektem staje się zwiększenie dynamiki rozwoju gospodarczego

W ujęciu mikroekonomicznym brane są pod uwagę korzyści, które handel zagraniczny niesie konsumentom i eksporterom, a także straty przedsiębiorców krajowych  w wyniku działalności importerów (Treder 2005).