Średniowiecze – Charakterystyka ogólna – czas trwania i nazwa, podział średniowiecza

Średniowiecze – epoka w historii i kulturze europejskiej, którwa trwała około 1100 lat, tj. od IV/V do XV wieku, w Polsce około pięciu stuleci (X-XV w.). Początek średniowiecza wiąże się najczęściej z 476 r. n.e., tj. upadkiem cesarstwa zachodno-rzymskiego. 

Nazwa średniowiecze powstała dopiero w wieku XVII. Stanowiła wyraźną sugestię, że chodzi o epokę, która oddzielała doskonałą starożytność (antyk) od doskonałego renesansu, a więc odrodzenia ideałów klasycznych. Nazwę tę wprowadzili właśnie twórcy renesansu. Średniowiecze jest polskim odpowiednikiem łac. medium aevum, czyli średni wiek. Średniowiecze znajdowało się właśnie pośrodku dwóch podobnych sobie okresów historyczno-literackich. 

Średniowiecze – to okres niejednorodny i trudny do określenia. Zmiany polityczne doprowadziły do podziału Europy na 2 odrębne kręgi:

– zachodni – oparty na kulturze łacińskiej i religii katolickiej

– wschodni – oparty na kulturze greckiej i religii prawosławnej

Świat średniowieczny Europy przeniknięty był myślą chrześcijańską (teocentryzm), której wpływy zaobserwować można zarówno w polityce, filozofii, jak i kulturze podporządkowanej tematyce religijnej. Ośrodkiem myśli średniowiecznej Europy i najwyższą wartością był Bóg.

Średniowiecze było epoką pełną magii, wiary w znaki i tajemnice. Literatura posługuje się schematami ujętymi żywcem z ludowych pieśni sławiących bohaterów. Wykształciły się też wzorce osobowe wieków średnich:

– ideał ascety i świętego – określenie człowieka pobożnego, wyrzekającego się dóbr doczesnej egzystencji, ubogiego, myślącego nieustannie o Bogu, np. św. Aleksy

– ideał rycerza – odważny, waleczny, wierny Bogu i królowi, ceniący honor np.: Roland

Epokę średniowiecza podzielono na 3 etapy:

– wczesne średniowiecze (V-X w.). Kształtują się nowe postawy (idee, nawyki myślowe, tematy, motywy). Okres ten nie ma określonego kierunku rozwoju. Przeplatają się w nim wpływy rzymskie, bizantyjskie i rodzime tradycje oraz chrześcijańska kultura. W tym czasie zaczynają swą działalność św. Augustyn i św. Heronim

– średniowiecze właściwe (XI-XII w.) kontynuuje piśmiennictwo łacińskie, religijne oraz kształtuje twórczość w jęz. narodowych. Kultura nabiera wyraźnego stylowego oblicza. Rozwijają się sztuki: gotycka i romańska

– schyłek średniowiecza (XIV-XV w.) rozkwit literatury włoskiej, zostaje wynaleziony druk, zmienia się spojrzenie na świat, następuje rozłam w Kościele rzymsko-katolickim, upada Konstantynopol, a Kolumb odkrywa Amerykę

Charakterystyczne cechy pośmiennictwa:

– dwujęzyczność (łacina i polski)

– religijne treści

– niewielki zasięg (elitarny)

Kierunki filozoficzne w średniowieczu:

– teocentryzm

– uniwersalizm

– augustynizm

– tomizm

– franciszkanizm

– dualizm