Historia gospodarcza Polski – średniowiecze

– 966 r. chrzest Polski, 1138 r. rozbicie dzielnicowe

– 1000 r. – Polska liczyła niewiele ponad 1 mln mieszkańców

– Najstarsza administracja państwowa oparta była na grodach – skupiskach ludności nierolniczej. Naczelnikiem grodu był kasztelan. Bezpieczeństwo kraju zapewniała drużyna wojskowych podlegająca kasztelanowi. Grody refugialne (głównie w Małopolsce) to grody mogące pomieścić oprócz drużyny, również okoliczną ludność. Otoczone drewniano-ziemnymi wałami, zaś w środku gęsto zabudowane domami. Z czasem zaczęły powstawać podgrodzia. Plac targowy znajdował się na zewnątrz. Największe grody: Kraków i Wrocław.

– System prawny oparty na prawie książęcym, z góry narzuconym. Regalia – uprawnienia władcy. Z czasem prawo książęce zawężało się na rzecz nadań ziemskich dla kościoła i możnowładztwa. Włości (gród z osadami służebnymi) – podstawowa jednostka gospodarcza

– 967 r. – biskupstwo w Poznaniu. 1000 r. – arcybiskupstwo gnieźnieńskie + biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu, Kołobrzegu. W diecezji władzę sprawował biskup. Budowano pierwsze, murowane katedry (styl romański). XII w. – budowa sieci kościołów parafialnych.

– Benedyktyni  (władza zdecentralizowana)– Tyniec, Mogilno, Święty Krzyż. Oprócz nich, kameduli, kanonicy laterańscy. Cystersi (władza scentralizowana) pojawili się w Polsce w XII wieku.

– XIII w. – przyspieszenie gospodarcze Polski. Zakazano lichwiarstwa (pożyczanie na procent). Kościół propagował handel. Zaczęło tworzyć się społeczeństwo stanowe ze względu na zrzekanie się władców części swych praw na rzecz poddanych. Rozpoczęła się lokacja miast – nadano im formę prawną. Elementy lokacji: komutacja (renta pieniężna za wieczyste użytkowanie), immunitet (władca zrzekał się części władzy na rzecz wójta i ławy oraz burmistrza i rady, decydujących o mieście|miasta lokowano na prawie magdeburskim, lubeckim lub chełmińskim), delimitacja (reforma przestrzenna miasta – np. plac targowy wewnątrz miasta; prostokątny rynek z ratuszem; parafia (fara)). Miasto lokacyjne było otoczone murami. Ich obroną zajmowały się cechy – forma reglamentacji działalności gospodarczej, eliminacja konkurencji poprzez np. limitowaną produkcję, zakaz podkupowania surowca czy wykonywania więcej niż jednego rzemiosła. Cechy pełniły funkcje: religijne, obronne, opiekuńcze. Ludzie łamiący ten monopol nazywano partaczami.

– Pierwszą lokacją w Polsce była Złotoryja – 1211 r. Lokacje w XIII w.: Wrocław-> Opole-> Lwowek Śląski-> Gniezno-> Poznań -> Kraków-> Sandomierz -> Chełmno -> Toruń. XIV w.: Gdańsk -> Warszawa. Najwięcej lokacji na Śląsku, potem w Wielkopolsce i Małpolsce. Razem 696 lokacji w średniowieczu.

– Osadnictwo wiejskie: XII w. na prawie polskim (ulgi podatkowe), XIII w. na prawie niemieckim (zasadźca, który stawał się sołtysem, sprawował władzę sądowniczą i osadnicy, którzy otrzymywali łany- działki). Z czasem sołectwa wykupywała szlachta. Wprowadzono nowe techniki rolne: trójpolówkę, zaś radło zastąpiono pługiem.

– Kształtowanie stanu duchownego: przywilej łęczycki z 1180 r. (władca nie mógł dziedziczyć po zmarłym biskupie); odsunięto władcę od wyboru biskupów; rozszerzono zakres sądownictwa.

– Kształtowanie stanu szlacheckiego: początkowo wojowie byli na utrzymaniu księcia, potem zaczęli otrzymywać nadania ziemskie (obdarzone immunitetem prawnym). Przywilej koszycki z 1374 r. – szlachta musiała płacić 2 grosze z łana i odbywać służbę wojskową. Inne przywileje: Piotrków 1388 r. (władca musi wykupić szlachcica z niewoli); Czerwińsk 1422 r. (nietykalność majątku szlacheckiego bez wyroku sądu); Warta 1423 r. (możliwość usuwania krnąbrnych sołtysów); Jedlina 1430 r. (nietykalność osobista szlachty); Radom 1505 (Nihil novi). Przyspieszono proces nadawania herbów.

– Kształtowanie stanu mieszczańskiego: następowało podczas lokacji miast. Zróżnicowanie na patrycjuszy i plebejuszy. Przebywanie w mieście rok i 1 dzień równało się z pozyskaniem prawa przynależności do stanu mieszczańskiego. Mieszczanie posiadali wolność osobistą.

– Kształtowanie stanu chłopskiego: chłopi podlegali pańszczyźnie- użytkowali ziemię Pana w zamian za płacenie czynszu. Płacili też dziesięcinę na rzecz Kościoła. Sądził ich sołtys. Do końca średniowiecza mogli opuszczać wieś.

– Statuty wiślickie– 1347 r. – Kazimierz Wielkie – kodeks prawny w Polsce

– System administracji terytorialnej: kasztelan, wojewoda – zasiadający w senacie, starosta – mający faktyczną władzę w terenie.

– W wyniku rozbicia dzielnicowego doszło do deprecjacji pieniądza – zmniejszenie zawartości kruszcu w monetach pozostawiając ich wartość nominalną. Powstawały brakteaty – monety z wybitym wzorem tylko z jednej strony. Od 1367 r. rozpoczęto emisję groszy (reforma pieniężna za czasów Kazimierza Wielkiego).

– Aparat skarbowy: dochody królewskie stanowiły dochody z majątków ziemskich, cła i myta; grzywny pobierano z regaliów, czyli monopoli górniczych. Poradlne – podstawowy podatek.

– Handel rozwijał się w dwóch głównych ośrodkach: śródziemnomorskim i Hanzie, która opanowała handel bałtycki. Polacy handlowali głównie z Węgrami.

– XIV w. – stulecie kryzysu. Epidemia Czarnej Śmierci zabiła ok. 30 mln ludności Europy. Polskę choroba dotknęła dość łagodnie. Przyniosła jej wręcz korzyści. Chociażby poprzez upowszechnienie gospodarki czynszowej. Fala antysemityzmu sprowadziła Żydów do Polski. Kryzys XIV-wieczny wprowadził Węgry, Polskę z Litwą (Wielkie Księstwo Litewskie) w okres potęgi politycznej. Stały się ważnym elementem europejskiego handlu. Do Hanzy wciągnięto Wrocław i Kraków. Ważnym partnerem handlowym stała się Norymberga sprzedająca wyroby rzemieślnicze w zamian za futra. Dzięki włączeniu Rusi Halickiej Polska otrzymała szansę handlu z czarnomorską strefą. Ważnym ośrodkiem stał się Lwów. Dzięki Unii z Litwą pojawiły się nowe szlaki handlowe z Litwy na Zachód. Polska głównie eksportowała drewno i zboże.

– W późnym średniowieczu rozwinięto kredyt. Odrębnie funkcjonowało bankierstwo żydowskie i chrześcijańskie.