Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego to przykład literatury łagrowej, opisującej dramatyczne przeżycia autora z więzień i obozów sowieckich, jak też jest towarzyszy.
Akcja utworu obejmuje lata 1940-42, czyli od momentu osadzenia Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w więzieniu w Witebsku – koniec 1940 r., do opuszczenia ZSRR w kwietniu 1942 r. Utwór kończy się krótkim Epilogiem, którego akcja rozgrywa się już po wojnie, w czerwcu 1945 r. w Rzymie. Autor stara się w jak najbardziej rzeczywisty sposób przedstawić życie w sowieckich obozach pracy przymusowej.
Jak sam tytuł wskazuje inny świat czyli świat anormalny, nieludzki. Gustaw Herling-Grudziński próbuje ukazać proces niszczenia człowieka przez system obozów pracy. Łagry bardziej niż na ubranie przestępcy, nastawione są na jego wyeksploatowanie gospodarcze i przeobrażenie. Ciężka, nadludzka praca np: przy wyrębach lasów, budowie miast i miasteczek, elektrowni czy zakładów pracy oraz bezustanne mrozy, dochodzące do -40 stopni, śniegi, wszystko to dziesiątkowało więźniów.
Autor opowiada jak wyglądał dzień pracy niewolniczej w łagrze w Jercewie koło Archangielska, centrum przemysłu drzewnego, wybudowanego w ciągu 3 lat przy wykorzystaniu pracy tysięcy osadzonych. podczas którego brudne i zaropiałe cienie, obleczone w podarte łachy, obwiązane sznurkami (…), słaniały się na nogach z zimna, głodu i wycieńczenia.
Herling-Grudziński daje świadectwo złagrowania więźniów, odarcia ich z człowieczeństwa. Ludzie niszczeni są zarówno fizycznie, jak też duchowo i psychicznie. Więzień był towarem, narzędziem pracy, o jego wartości stanowiła siła. W łagrach nie są przestrzegane żadne normy prawne i moralne, każdego więźnia można było zabić i zastąpić innym.
Człowiek złagrowany zniża się do poziomu fizjologicznej egzystencji i walki o przetrwanie. Głównym motorem jego działania staje się głód, a logiczny umysł nie panuje już nad zwierzęcymi odruchami ciała. Tylko w ten sposób można przetrwać łagry.
Autor stara się ukazać prawdę o człowieku, jego naturze, kondycji i miejscu w świecie pełnym zła i cierpienia. Próbuje zajrzeć do duszy więźniów, przeprowadzić szczegółowe i dogłębne analizy psychologiczne, poznać mechanizmy, które rządzą ludźmi w nieludzkich warunkach, bo przekonałem się niejednokrotnie, że człowiek jest ludzki tylko w ludzkich warunkach, mówi Gustaw Herling-Grudziński.
Inny świat ukazuje sposoby upodlania człowieka poprzez bezpodstawne śledztwa i koszmarne przesłuchania. Więźniowie poddawani są wymyślnym represjom i ograniczeniom, wyrafinowanym torturom fizycznym i katuszom psychicznym, tresurom ideologicznym, co prowadzi do zatracenia osobowości. Wśród osadzonych zanikają wszelkie uczucia miłości i przyjaźni, pozostaje jedynie strach i instynkt samozachowawczy. Na porządku dziennym są gwałty na bezbronnych kobietach, pogarda wobec słabszych, mordowanie chorych oraz niezdolnych do pracy. Człowiek w łagrach walczy z ciągłym zagrożeniem, cierpieniem, śmiercią, wycieńczeniem i obłędem. Szerzy się donosicielstwo na współtowarzyszy niedoli, liczy się własne ocalenie nawet kosztem bliźniego. Dla wygłodzonego osadzonego ważniejsza jest dodatkowa kromka chleba, niż życie współwięźnia.
Pomimo tak przygnębiającego obrazu życia w łagrze, współwięzień i narrator Herling-Grudziński, w przeciwieństwie do Tadeusza Borowskiego, nie traci wiary w człowieka. Ma nadzieję, że więźniowie ocalili choćby cząstkę człowieczeństwa poprzez modlitwę, protest, uczucie żalu i rozpaczy. W epilogu opisuje spotkanie z więźniem, który wydał na śmierć innych współtowarzyszy niedoli, aby ratować własne życie, ale nie zgadza się na zaakceptowanie takiego postępowania.
Dlatego też w swojej książce obok upodlenia człowieka autor pokazuje też, że chociaż podstawowe wartości jak: miłość, wierność, godność, wrażliwość są wystawiane na ciężką próbę, nie zawsze giną. Przytacza przykłady odruchów człowieczeństwa, które zaobserwował w obozie. Bohaterowie Innego świata usilnie szukają miłości jak: Marusia i Kowal czy Jewgienia Fiodorowna, przyjaźni – Kostylew i Grudziński oraz zaufania wśród więźniów. Mimo represji i okrutnych warunków potrafią protestować, są zdolni do buntu (głodówka), wybierają dodatkowe cierpienie np: Kostylew, student Szkoły Morskiej we Władywostoku, który co kilka dni opalał rękę w ogniu, by w dobrowolnym męczeństwie odnaleźć ostatnią iskierkę człowieczeństwa. Zniewoleni fizycznie nie dali się do końca zniewolić duchowo. Natasza Lwowna popełniła samobójstwo jako jedyny akt człowieczeństwa i wolności.
W Innym świecie Herling-Grudziński wyraża swoją opinię o istocie całego systemu sowieckiego, który z Rosji uczynił ziemię męki, głodu, śmierci i upokorzeń, ziemię wiecznego strachu, twardych jak kamień serc i wypalonych płaczem oczu, jałową ziemię pustynną, porażoną bezlitośnie przez gorące tchnienie szatana.