Tematem wiersza Zbigniewa Herberta Pan Cogito o cnocie jest znaczenie cnoty we współczesnym świecie.
Pan Cogito prowadzi rozważania na temat cnoty, myśli nad problemami współczesnego świata. Podmiot liryczny przypomina, że cnota jest jedną z podstawowych wartości w życiu człowieka, bez której na świecie nieustannie trwałyby konflikty i despotyzm. Świat usiłuje jednak zepchnąć to pojęcie do lamusa, stara się o nim zapomnieć.
Poeta, podobnie jak starożytni, rozumie cnotę jako siłę jednoczącą w sobie odwagę, wierność wyznawanym zasadom oraz prawdę.
Człowiek, który hołduje takiej wartości jak cnota, musi posiadać silną wolę, być zdyscyplinowany, ograniczyć swe pragnienia i zachcianki dla dobra ogółu. Dlatego cnota tytułowa bohaterka nie oblubienicą prawdziwych mężczyzn generałów atletów władzy despotów. Wielu ludzi uważa ją za nieatrakcyjną, anachroniczną i nieopłacalną.
Podmiot liryczny zgadza się z tym, że życie bez cnoty jest ciekawsze, weselsze, z drugiej jednak strony ta radość budzi grozę i strach: -wokół huczy wspaniałe życie rumiane jak rzeźnia o poranku. Brak moralnego drogowskazu jakim jest cnota sprowadza człowieka na złą drogę, niszczy jego życie.
Według Zbigniewa Herberta ludzie współcześni starają się o niej nie pamiętać, najchętniej chcieliby ją pochować w srebrnej szkatułce niewinnych pamiątek. Cnota wydaje się im bezowocna i śmieszna płaczliwa panna w okropnym kapeluszu.
Budowa: wiersz składa się z nieregularnych strof, od 1 do 4 wersów każda. Jest to wiersz biały bezrymowy.
Środki artystyczne: epitety – stara panna, srebrnej szkatułce, modnej muzyki.