Wiek globu ziemskiego to ok. 5 mld lat. W wyniku długiego procesu ewolucji organizmów żywych wyodrębnił się człowiek, który pojawił się ok. 4-5 mld lat temu.
Pierwszy przedstawiciel rodzaju Homo – nasz ludzki praprzodek pojawił się na terenie Afryki ok. 2 mln lat temu.
Homo sapiens (człowiek rozumny) – istota o cechach bardzo zbliżonych do człowieka współczesnego, pojawiła się ok. 200 tys. lat temu. Przykładem takiego człowieka był neandertalczyk (nazwa pochodzi od pierwszego znaleziska szczątków kostnych w Dolinie Neandra w Niemczech), który występował w Europie i Azji przed 140-30 tys. lat temu.
Homo sapiens sapiens (człowiek właściwy rozumny) narodził się w Afryce, a w Europie pojawił się ok. 40 tys. lat temu.
Paleolit
Ewolucja człowieka dokonała się w paleolicie, czyli starszej epoce kamienia. Człowiek różnił się od innych istot poziomem inteligencji, możliwością jej pogłębiania. Wiąże się z tym ewolucja kulturowa, która właściwa jest tylko ludziom. W epoce paleolitu podstawowym surowcem był kamień, a narzędziem pięściak (odpowiednio obtłuczony kamień, dopasowany do dłoni, służący do rozłupywania, skrobania i wykopywania). Człowiek szybko nauczył się rozniecać ogień, wytwarzać odzież, budować schroniska. Zmusiły go do tego zmienne warunki otoczenia.
Warto zaznaczyć, że neandertalczyk świadomie grzebał swoich zmarłych. Wierzono w życie pozagrobowe. Jaskinie były pokryte malowidłami. Uznawano je za miejsca kultu religijnego. Świadczy to o zdolności człowieka do abstrakcyjnego myślenia, tworzenia kultury duchowej.
Paleolit określa się jako epokę społeczności łowiecko-zbierackich. Ludzie przemieszczali się z miejsca na miejsce w kilkunastoosobowych grupach. Zaowocowało to stopniowym zdobywaniem umiejętności: wynalezienie łuku, obróbka skór, stosowanie kości jako surowca.
W górnym paleolicie (40-10 tys. p.n.e.) człowiek rozprzestrzenił się na wszystkie kontynenty, w tym do Australii i Ameryki Północnej. W Europie pojawił się ok. 1 mln lat temu. Datuje się, że współcześni ludzie dotarli na nasz kontynent ok. 40 tys. lat temu, najprawdopodobniej z Bliskiego Wschodu.
Neolit
Neolit to ostatnia faza epoki kamiennej. Jego początek na terenach Bliskiego Wschodu przypada na czas po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Okres od ok. 10 tys. p.n.e. do 4 tys. p.n.e. określa się mianem rewolucji neolitycznej. Wiąże się z wynalezieniem rolnictwa. W okresie tym nastąpiły zmiany klimatyczne, które umożliwiły przechodzenie z trybu koczowniczego do trybu osiadłego. Rewolucja neolityczna dokonała się na Bliskim Wschodzie (obszar Żyznego Półksiężyca), ze względu na doskonałe warunki do osadnictwa (dziko rosnące zboża: pszenica i jęczmień, bytowały tam kozy i owce). To tu powstały pierwsze osady w skali globu. Po opanowaniu sztuki irygacyjnej (umiejętności nawadniania pól) przesunięto osadnictwo w doliny wielkich rzek – Tygrysu i Eufratu. Obszar między tymi rzekami nazwano Mezopotamią, czyli Międzyrzeczem. Wkrótce, w wyniku produkcji żywności i powstania jej nadwyżek powstało wewnętrzne rozwarstwienie. Ponadto, rozwój rolnictwa doprowadził do wykształcenia licznych wynalazków: radła, pługu, wynaleziono koło garncarskie, transportowe, żagiel, ceramikę czy żarna do mielenia zboża. To również w tej epoce nauczono się obróbki rud metali – przede wszystkim miedzi.
Osiadły tryb życia, rozwój handlu, rolnictwa, rzemiosła czy wzrost gęstości zaludnienia doprowadził do powstania miasta, czyli skupiska domów i ludzi, budynków użyteczności publicznej. Mieszkańcy miasta to rzadko osoby związane z działalnością rolniczą. Są to urzędnicy, kapłani, kupcy, rzemieślnicy. Pierwsze miasta pojawiły się na Bliskim Wschodzie. Przeciwieństwem miasta były osady protomiejskie zamieszkanie wyłącznie przez rolników. Najstarszą osadą protomiejską było Jerycho, położone w Palestynie.
Warto zaznaczyć, ż w neolicie uformowały się grupy wspólnotowe. Wewnętrzny podział nie był jednak bardzo wyraźny. Istniał pewien stan równości społecznej.
W Europie, proces neolityzacji rozpoczął się na Bałkanach ok. 6500 r. p.n.e. Na ziemiach polskich rozpoczął się w poł. V tys. p.n.e. i trwał do XVII i XVI w. p.n.e.