Renesans, inaczej odrodzenie narodził się na ziemiach włoskich w XIV wieku, a z biegiem czasu również w Europie Zachodniej – przełom XV i XVI w. Był to nowy pogląd na świat i człowieka, nawiązujący do starożytności, do jej myśli filozoficznej (powrót do stoicyzmu i epikureizmu), jej kultury artystycznej i jej literatury. Dzięki temu starożytność odradzała się, nowy prąd otrzymał także nazwę odrodzenie.
Przyczyny przewrotu umysłowego i kulturalnego:
- liczne odkrycia i wynalazki
- odkrycie Ameryki – 1492 r. Krzysztof Kolumb
- teoria Kopernika
- wynalezienie druku – Jan Gutenberg – 1450 r.
- reformacja
- rozwój jęz. narodowych
- klasycyzm w literaturze i sztuce
- humanizm, antropocentryzm – przeciwieństwo średniowiecznego teocentryzmu (poglądu opartego na nauce Kościoła)
- twórca renesansu to człowiek wszechstronny, podróżujący, znający języki antyczne, obce i kulturę antyczną.
Renesans we Włoszech trwał do początku XVI wieku, tj. do 1527 roku, jest to data splądrowania renesansowego Rzymu przez wojska carskie. W pozostałych krajach do końca XVi wieku.
W Polsce renesans przypada na okres panowania Jagiellonów czyli XV-XVII wiek.
Prekursorami renesansu we Włoszech byli:
- Dante Alighieri – autor Boskiej komedii, poematu podzielonego na trzy części: Piekło, Czyściec i Raj. Wymowa moralizatorska utworu jest zgodna z programem poezji średniowiecznej, lecz w utworze można już odnaleźć humanistyczną wiarę w człowieka, troskę o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia
- Franciszek Petrarka – autor sonetów do Laury, swej wyidealizowanej miłości. Cykl ten zawiera około 350 utworów, które zostały napisane w języku włoskim
- Jan Boccacio – twórca prozy artystycznej, autor dzieła Dekameron – czyli stu nowel, opowiadanych przez dziesięć dni przez 7 kobiet i 3 mężczyzn, którzy schronili się na wsi przed panującą w mieście zarazą.
Renesans to rozwój nowych prądów umysłowych i religijnych, z których na szczególną uwagę zasługują humanizm i reformacja.