Powieść Marii Dąbrowskiej Noce i dnie na przykładzie rodzin: Niechciców i Ostrzeńskich ukazuje proces przeobrażeń społecznych szlachty, dekompozycję pewnej formy życia polskiego. Szlachta to klasa, która odchodzi w przeszłość. Straciła majątki bądź na wskutek własnych zaniedbań, bądź zostały jej skonfiskowane przez zaborcę za udział w powstaniu styczniowym (wysadzeni z siodła). Tworzy się klasa kapitalistów, mieszczan, elita dawnej szlachty przekształca się w inteligencję.
Rodzina Niechciców, patriotyczna szlachta utraciła swój majątek w wyniku represji rzędu carskiego. Konfiskata dóbr spowodowana była udziałem ojca Bogumiła, Michała w powstaniu styczniowym. Po klęsce powstania został on zesłany na Sybir, a rodzinny majątek Jarosty odebrany. Szlachcie jednak trudno było pogodzić się z utratą ziemi, z pracą na roli. Dlatego niektórzy z nich zatrudniali się jako rządcy u bogatszych właścicieli ziemskich. Praca na roli dawała im radość i satysfakcję, była sensem ich życia, czego najlepszym przykładem jest Bogumił Niechcic. Będąc rządcą dóbr w Krępie, a następnie w Serbinowie pracował na ziemi jak na swojej własnej.
Trochę inaczej kształtował się los rodziny Ostrzeńskich, który spowodował przekształcenie się szlacheckiego rodu w pracującą inteligencję. Dziadek Barbary, Jan Chryzostom Ostrzeński utracił majątek Lorenki w wyniku niepomyślanych okoliczności natury gospodarczej. Jeden z jego synów, Adam, ojciec Barbary był o podobnej powierzchowności. Ożenił się z Jadwigą Jaraczewską, panną na dwu folwarkach. Szybko jednak przehulał majątek żony. Matka zapewniła dzieciom staranne wykształcenie. W ten sposób zaczyna kształtować się inteligencja, której ambicją jest głównie pozyskiwanie wiedzy.
Tak więc przyczyny utraty majątków były różnorodne, obok konfiskat spowodowanych patriotyczną postawą Polaków, należy nie zapominać o hulaszczym trybie życia niektórych z nich.