Bohaterowie komedii Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła dzielą się na pozytywnych- zwolenników reform: Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa i negatywnych- konserwatystów: Starosta, Starościna i Szarmancki.
– Podkomorzy – przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski, ojciec trzech synów, m.in. Walerego, zwolennik stronnictwa patriotycznego. Podkomorzy w rozmowie ze Starostą poddaje ostrej krytyce wszystkich szlachciców, którzy przyczynili się do upadku RP. Uważa, że Sarmaci sami doprowadzili do tragicznej sytuacji kraju. Krytykuje wady Polaków jak: zrywanie sejmów, negatywne nastawienie do Sejmu Wielkiego, gadatliwość i pieniactwo, zbytek szlachecki, złe wychowanie młodzieży.
Gardzi obcym wychowaniem i sprowadzaniem nauczycieli z Francji, którzy nie potrafią kształcić młodzieży dla potrzeb kraju. Uważa, że tak atakowane przez Starostę nowomodne głowy wskrzeszają mądrą wolność, skracają swawole.
Kultywuje dawne obyczaje i cnoty, dba o zachowanie ciągłości tradycji. Wzorowy i mądry ojciec, wraz z żoną wychowali swoich trzech synów na prawych ludzi, aby służyli krajowi. Walery jest posłem, młodszy syn służy w kawalerii narodowej, a średni pracuje w cywilnej komisji. Podkomorzy jest dumny ze swoich dzieci: Tęskno mi bez nich, ale w tym chlubę znajduję, że każdy syn mój służy, żaden nie próżnuje.
Także dobry opiekun swoich poddanych, dla których był raczej ojcem aniżeli panem. Nadał swoim sługom Agacie i Jakubowi wolność, uwolnił ich od poddaństwa. Na ręce Jakuba, wiernego służącego, składa oświadczenie: Niech ich podległość ze dniem dzisiejszym ustaje, Ciebie i włość mą całą wolnością nadaję.
– Podkomorzyna – przykładna matka i żona, podobnie jak mąż- zwolenniczka reform. Kultywuje w domu staropolskie obyczaje. Kocha swoje dzieci i pragnie dla nich szczęścia, dlatego wstawia się za Walerym i Teresą u Starosty, by zgodził się na ich ślub. Teresę, którą wychowywała, uważa za miłe, wdzięczne i skromne stworzenie.
– Walery – najstarszy syn Podkomorzych, poseł stronnictwa patriotycznego oraz zwolennik reform, ukochany Teresy. W czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego przyjeżdża do domu, gdzie spotyka goszczących u ojca sąsiadów: Starostę z żoną i Szarmanckiego. Walery to uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu, w rozmowie z Szarmanckim mówi: Publicznego szacunku ten tylko bezpieczny, Kto cnotliwie pracuje, ludziom pożyteczny.
Jest pełen wdzięczności dla ojca, że wychował go na prawego człowieka, o czym świadczą słowa skierowane do Podkomorzego: Jeślim się nienagannie w urzędzie sprawował, Winienem to przestrogom, które mi dawałeś, Prawidłom, co z dzieciństwa w serce mi wpajałeś.
– Teresa – córka Starosty z pierwszego małżeństwa, wychowana przez Podkomorzych wyznaje ich ideały, sprzeciwiając się poglądom ojca. Dobra, miła, skromna, kocha szczerze Walerego, dlatego bez namysłu odrzuca oświadczyny Szarmanckiego, który poluje na jej posag.
– Starosta Gadulski – ojciec Teresy, konserwatysta, przeciwnik reform i postępu, sarmacki i niezbyt rozgarnięty gaduła, nudziarz, niegdyś sędzia trybunalski, obrońca starego porządku. Z dumą chwali się swoim nieuctwem i zacofaniem: Ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało, Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało. To, co przedtem bywało budzi jego wielki entuzjazm. Broni zaciekle liberum veto, tej to wolności źrzenicy, z żalem wspomina minione czasy saskie, kiedy człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni, i wszyscy byli kontenci, robiono, co chciano, ostro atakuje nowomodne głowy, które wskrzeszają mądrą wolność, skracają swawole.
Kompromituje się swoimi poglądami politycznymi, nieznajomością stosunków międzynarodowych. Według niego Polska powinna cicho siedzieć, a sojusze zawierać tylko z krajami leżącymi od niej daleko, gdyż wprawdzie jej nie pomogą, ale i nie zaszkodzą. Uparty, nie przyjmuje racji przeciwnika, krytykuje obecny sejm i rząd. Wezwany na rozjemcę przy podziale majątku synów Chorążego pochwala niesprawiedliwość: Powiadam, że uparty człek zawsze wygrywa.
Tyranizuje nie tylko służbę, lecz i własną córkę, wymaga od niej we wszystkim posłuszeństwa. Jej szczęście jest mu obojętne, pragnie wydać ją za Szarmanckiego, który jest człowiekiem małowartościowym, ale od Starościny dowiedział się, że nie chce posagu.
Jest to postać zdecydowanie negatywna, skompromitowany we wszystkich sferach swego życia.
– Starościna – druga żona Starosty, typowa żona modna, sfrancuziała kosmopolitka, która gardzi wszystkim, co polskie. Nie umie poprawnie pisać w ojczystym języku, włóczy się nocami i sentymentalnie wzdycha do księżyca, jest pochłonięta lekturą francuskich romansów i modnymi strojami. Marnotrawi majątek męża, szantażuje go z byle powodu rozwodem. Popiera małżeństwo Teresy z Szarmanckim, dla której jest przykładem elegancji, obycia towarzyskiego i wzorem romansowego kawalera.
– Szarmancki – młody młodzieniec, przykład kosmopolity, typowy fircyk. Pędzi beztroski i próżniaczy tryb życia, odwiedza Anglię i Francję, lecz nie nabywa tam praktycznej wiedzy, nie wie nawet, co ważnego się w nich dzieje. Hołduje francuskiej modzie, czas spędza na rozrywkach i trwonieniu fortuny ojca. Jest typowym łowcą posagów, w tym celu stara się też uwiesć Teresę: Parę milionów dobrze jest zacapić! Przynajmniej długi człek nie będą już trapić. Polska i sprawy kraju są mu zupełnie obojętne, dlatego Waleremu z pełną szczerością odpowiada, że praca dla Polski jest nudą, więc ani myśli marnować sobie życia.