Pan Tadeusz Mickiewicza zyskał sobie miano epopei narodowej, ponieważ przedstawia szeroki obraz życia społeczeństwa, a losy bohaterów jednostkowych ukazywał poeta na tle przełomowych wydarzeń historycznych, w tym wypadku kampanii Napoleona. Podobnie jak starożytne eposy rozpoczyna się od inwokacji, jednak poeta nie zwraca się do Muz o natchnienie, lecz w jego przypadku tym źródłem inspiracji mają być dla niego wspomnienia kraju lat dziennych.
Pan Tadeusz nie jest utworem czystym gatunkowo, gdyż łączy w sobie elementy epopei, poematu epickiego, powieści i sielanki. Jest to typowe dla romantyzmu pomieszanie rodzajów i gatunków literackich, a także koncepcja głównego bohatera Jacka Soplicy pozwala nazwać Pana Tadeusza utworem romantycznym.
Szczególnie istotną cechą utworu Adama Mickiewicza jest próba połączenia słowa poetyckiego i muzyki, o czym świadczą dwa koncerty przedstawione w Panu Tadeuszu, będące arcydziełem polskiej poezji.
Jednym z nich jest koncert Wojskiego, który gra na rogu obwieszczając zakończenie polowania. W grze na rogu jest niedoścignionym mistrzem, potrafi wydobyć z rogu dźwięki, które ilustrowały przebieg polowania, a więc odgłosy pobudki, następnie szczekania psów i wreszcie strzały. Naśladował wycie wilków, ryk niedźwiedzi i beczenie żubrów. W niezwykle piękny sposób poeta opisywał rozchodzące się po lesie echo, które wolno zanikało: Tu przerwał, lecz róg trzymał; wszystkim się zdawało Że Wojski wciąż gra jeszcze, a to echo grało….
Innym mistrzem w grze, lecz na cymbałach był Żyd Jankiel, właściciel karczmy, cieszący się poważaniem wśród szlachty. Jest wielkim patriotą, który wita legionistów Dąbrowskiego z takim samym wzruszeniem jak wszyscy Polacy. Na prośbę Zosi zgodził się zagrać, a w swej grze opowiedział ówczesne dzieje narodu te piękne, jak i tragiczne. Pierwsze mocne, radosne i triumfalne dźwięki przypominały szczęśliwy dla narodu okres dla Rzeczypospolitej uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Złowieszcze, fałszywe akordy kojarzyły się z Targowicą. Z kolei odgłosy szturmu, wystrzały, naśladowanie jęków rannych i płaczu matek, to były dźwięki ilustrujące powstanie kościuszkowskie i rzeź Pragi. Także dźwięki pieśni legionów Jeszcze Polska nie zginęła zostały natychmiast odgadnięte przez słuchaczy.
Ogromne wrażenie na czytelniku wywierają przepiękne opisy przyrody. Tu każde drzewo, krzak, potok, staw, zwierzę jest wyjątkowe. Są dowodem miłości poety do ojczystej, nadniemeńskiej ziemi. Aby wzbogacić malowniczość opisów poeta zastosował różnorodność środków artystycznych. Opisy wschodu czy też zachodu słońca, chmur, burzy stanowią arcydzieło poezji opisowej. Takim opisem wchodu słońca rozpoczyna się księga szósta. Ranek był mglisty i wilgotny. Poeta stosuje personifikację – nadaje cechy ludzkie słońcu i dniu, który się rozpoczyna: Nieznacznie z wilgotnego wykradał się mroku Świt bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku.
Poeta kończy utwór z kolei opisem zachodu słońca. Zwraca uwagę na obłoki płynące po niebie, które są oświetlone jaskrawymi promieniami zachodzącego słońca: Na zachód obłok ma kształt rąbkowych firanek. Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy, po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy. Zachodzące słońce spuszcza głowę i zasypia westchnąwszy ciepłym powiewem.
Pan Tadeusz jest polską epopeją, jednym z najpiękniejszych utworów w naszej literaturze ze względu na ogrom miłości do ojczyzny, narodu i ziemi – ojczystego krajobrazu. Niezwykły hołd wielkiemu poecie złożył Henryk Sienkiewicz w nowelce Latarnik. Bohater utworu, stary Skawiński otrzymawszy egzemplarz Pana Tadeusza zapomina o całym świecie. Słowa Litwo! ojczyzno moja! wywołują u niego tęsknotę do ojczystej ziemi. Zaczytany w polskiej książce zapomniał zapalić latarnię, przez co stracił pracę, ale odzyskał utraconą świadomość narodową, znów poczuł się Polakiem.