Piotr Skarga – Kazania sejmowe – Informacje ogólne

Kazania sejmowe Piotra Skargi to traktat polityczny w formie ośmiu kazań powstałych po bezowocnych obradach sejmu, którego zadaniem było przeprowadzenie reform umacniających Polskę w obliczu niebezpieczeństwa najazdu tureckiego. Ukazały się w 1597 r. jako dodatek do Kazań na niedziele i święta.

Nie należą one do literatury religijnej, lecz są doskonale ułożonym traktatem politycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczył o przywrócenie jedności religijnej w Polsce, wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie krzywd społecznych i praw niesprawiedliwych.

W kazaniach przedstawił Piotr Skarga sześć najgroźniejszych chorób Rzeczypospolitej oraz sposoby ich przezwyciężenia. Pierwsze kazanie O mądrości potrzebnej do rady stanowi rodzaj wstępu, wprowadzenia w problematykę.

Autor charakteryzuje choroby, które rujnują państwo. Myślą przewodnią tego kazania jest twierdzenie, że moralność narodu jest warunkiem szczęścia i potęgi państwa. Tak więc najbardziej normalni powinni być ci, którzy stają na czele narodu.

Kazanie drugie mówi O miłości ku ojczyźnie. Skierowane jest przede wszystkim do szlachty. Skarga wylicza sześć chorób Rzeczypospolitej. Są to: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, różnowierstwo, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i brak praworządności, zaś jako szóstą wymienia upadek moralności i obyczajów.

W kazaniu trzecim O niezgodzie domowej autor stwierdza, że rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni się ze sobą zgadzać, ponieważ łączy ich jedna religia, nakazująca miłość bliźniego, ten sam władca, takie same prawa i swobody obywatelskie, sądy, sejmy i trybunały. Niestety tej zgody, zwłaszcza na sejmach jest brak, co u Skargi budzi lęk o losy umiłowanej ojczyzny.

Z kolei kazanie czwartek i piąte O naruszeniu religii katolickiej mówi o tolerowaniu w kraju rozmaitych herezji. Kaznodzieja podkreśla, że jedność wiary i szacunek wobec kapłanów jest podstawą silnego państwa.

W kazaniu szóstym O monarchii i królestwie publicysta analizuje problem ograniczenia władzy królewskiej. Uważa, że najlepszą formą rządów jest jednowładztwo, którego nie można utożsamiać z absolutnym samowładztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani są winni swemu królowi szacunek i posłuszeństwo. Natomiast złota wolność szlachecka, którą tak chlubi się szlachta polska prowadzi do anarchii, a stąd już prosta droga do wypadku państwa.

Kazanie siódme Prawa niesprawiedliwe mówi, że dobre prawa ludzkie muszą pozostawać w zgodzie z prawami boskimi. Skarga stwierdza, że bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolności. Do niesprawiedliwych prawa zalicza prawo o mężobójstwie, ustalenie władzy dziedzica nad chłopami, nietykalność osobistą szlachty, ustanowienie konfederacji warszawskiej dla różnowierców.

Kazanie ósme nosi tytuł O niekarności grzechów jawnych, czyli o szóstej chorobie państwa polskiego. Skarga przedstawił w nim wszystkie najgorętsze uczucia patriotyczne – miłość do ojczyzny, oburzenie na jej złych synów, niepokój o losy kraju i nadzieję, że dobry Bóg ustrzeże Polskę od zguby. Wylicza grzechy jawne i ich niekarność – tolerancja, brak sprawiedliwości w sądach, ucisk i wyzysk chłopa, brak pomocy ubogim, bogacenie się kosztem Rzeczypospolitej.

W Kazaniach sejmowych jest wyrażona cała osobowość twórcy, człowieka wielkiego serca i ducha, który całe swoje życie poświęcił trzem ideałom: miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu.