Pieśni Jana Kochanowskiego to zbiór liryków ułożonych w dwie księgi, zawierających 49 utworów. Są to wiersza o tematyce:
- miłosnej
- refleksyjnej
- patriotycznej
- religijnej
- biesiadnej
Poeta wypowiadał się w nich na temat tego, co najbardziej w życiu cenił, co było dla niego najważniejsze. Głosił radość i pochwałę życia, zachwyt nad pięknem przyrody, wyrażał swoje refleksje o zmienności ludzkiego losu. To właśnie w pieśniach odnajdujemy renesansową postawę poety przekazującego pewne wartości moralne, którymi w życiu winien kierować się każdy człowiek. Są to przede wszystkim cnota, czyste sumienie, rozum, męstwo, służba dla ojczyzny, umiar w korzystaniu z uroków życia.
Pieśnią opisującą renesansową postawę poety jest utwór Miło szaleć, kiedy czas po temu. Zgodnie z filozofią epikurejską odnajdujemy w niej optymistyczny hymn do radości. Poeta przekonuje, że trzeba się cieszyć życiem, bawić się, jeść i pić przy stole suto zastawionym i pełnym wina Kiedy czas po temu. Należy nie przejmować się różnicami i uprzedzeniami stanowymi, najlepiej o nich zapomnieć.
Pieśni refleksyjne Kochanowskiego wyrażają przemyślenia poety dotyczące poglądów na życie, które przejął od filozofów i poetów starożytnych. Głoszą one, że każdy człowiek powinien dążyć do szczęścia, lecz nie musi to oznaczać jedynie pogoni za zaszczytami i bogactwem. Podobnie jak starożytni stoicy był przekonany, że zarówno szczęście, jak i nieszczęście nie trwają wiecznie. Należy więc zawsze zachować równowagę duchową. Jego zdaniem ważne wartości w życiu to cnota i czyste sumienie. Przykładem pieśni refleksyjnej są utwory: Serce roście i Chcemy sobie być radzi.
Do utworów o tematyce patriotycznej należy zaliczyć pieśni: Pieśń o spustoszeniu Podola oraz Pieśń o dobrej sławie. W tej pierwszej poeta opisuje napad Tatarów na Podole w 1575 r., którzy spustoszyli Podole i wzięli do niewoli ok. 50 tys. ludzi. Gdy Henryk Walezy opuścił Polskę stała się ona bezbronna i była łatwym łupem dla najeźdźców. Poeta kieruje odezwę do szlachty, która dbała tylko o siebie i swoje interesy; by wreszcie pomyślała o grożącym Polsce niebezpieczeństwie. Kochanowski kończy pieśń znanym przysłowiem, że Polak mądry po szkodzie. Pieśń ta jest wyrazem patriotycznego niepokoju poety o los Rzeczypospolitej.
Z kolei w Pieśni o dobrej sławie mówi o powinnościach każdego obywatela wobec własnej ojczyzny, o istocie patriotyzmu. Zdaniem Jana Kochanowskiego każdemu człowiekowi powinien przyświecać jeden cel – służba ojczyźnie w celu zapewnienia sobie dobrej sławy.
Przykładem pieśni miłosnej jest utwór Trudna rada w tej mierze. Zakochany, poeta wyraża tęsknotę i miłość do ukochanej. Jest smutny, że musiał na pewien czas rozstać się z ukochaną, lecz w pamięci wciąż pozostał postać wybranki, jej twarz piękniejsza od zorzy. W końcu znajduje pocieszenie, że wkrótce ponownie się z nią spotka.
Ważne miejsce w twórczości Jana Kochanowsiego zajmuje Pieśń świętojańska o Sobótce. Ma ona charakter biesiadny, sielankowy. W pieśniach poszczególnych panien brzmi fascynacja życiem wiejskim. Poeta sławi pracę rolnika i piękno otaczającej przyrody. Obcowanie z naturą przynosi człowiekowi radość, plony z ziemi zapewniają dostatek całej rodzinie.