Fiodor Dostojewski – Zbrodnia i kara – Streszczenie

Ubogi student prawa, główny bohater powieści Fiodora Dostojewskiego Zbrodnia i kara, Rodion Raskolnikow, żyjący na skraju nędzy, głodujący, nie posiadający pieniędzy by zapłacić komorne za wynajmowany pokój, w drastyczny sposób, siekierą, morduje w celach rabunkowych starą lichwiarkę Alonę Iwanową. Do zbrodni przygotowywał się miesiąc, odwiedzając kobietę oddając w zastaw własne rzeczy by dokładniej poznać rozkład jej mieszkania. Niełatwo mu było zdecydować się na ostateczny krok.

Pewnego razu w szynku poznaje Siemiona Marmieładowa, alkoholika, który zainteresował Raskolnikowa swoją historią życia. Ma on żonę i czworo dzieci, niegdyś radca tytularny, zniewolony przez nałóg stracił pracę i wtedy rodzina znalazła się na skraju nędzy.

Wówczas jego żona namówiła 18-letnią córkę Sonię by została prostytutką. Dziewczyna zgodziła się i poświęciła dla dobra rodziny. W niedługim czasie Marmieładow otrzymał pracę, lecz gdy dostał pierwszą pensję, zniknął z domu na tydzień i wszystko przepił.

Rodion gdy otrzymuje list od matki, jeszcze szybciej decyduje się na zabójstwo, gdyż jego siostra Dunia straciła pracę guwernantki u zamożnej rodziny Swidrygajłowów. Przyczyną były zaloty pana Swidrygajłowa do Duni, co zauważyła jego żona i oskarżyła pannę Raskolnikow o próbę uwiedzenia jej męża. Jednak wkrótce wszystko się wyjaśniło i żona Swidrygajłowa przeprosiła Dunię o fałszywe posądzenie. Dziewczyna odzyskała utraconą reputację i szybko znalazła kandydata na męża, bogatego Piotra Łużyna.

Raskolnikow dochodzi do wniosku, że siostra nie kocha Łużyna, a jedynym powodem poślubienia go jest chęć poświęcenia się dla dobra brata. Dlatego nie chce dopuścić do tego ślubu, natychmiast decyduje się na zabicie lichwiarki, by wydobyć z biedy matkę i siostrę. Z zimną krwią siekierą morduje Alonę Iwanową oraz jej siostrę Lizawietę, która niespodziewanie wraca do domu.

Niełatwo jest mu uciec z miejsca zbrodni, gdyż do drzwi zamordowanej kobiety nieustannie pukają umówieni z nią klienci. Gdy zaniepokojeni nieobecnością Alony klienci proszą o pomoc stróża, Raskolnikow zabiera tylko sakiewkę z pieniędzmi i ucieka. Ukrywa się najpierw w sąsiednim, opuszczonym mieszkaniu, a następnie niezauważony wraca do domu. Zaczynają dręczyć go wyrzuty sumienia.

Rodion postanawia ukryć skradziony łup, więc wychodzi. Po powrocie jest już poważnie chory. Opiekuje się nim kolega Razumichin oraz młody lekarz. W obecności Raskolnikowa rozmawiają o zabójstwie lichwiarki. Z ich rozmowy bohater dowiaduje się, że główne podejrzenie padło na malarzy, którzy remontowali sąsiednie mieszkanie, w którym ukrył się Rodion. Właśnie przy jednym z nich znaleziono przedmiot należący do zamordowanej. Raskolnikow uświadomił sobie, że musiał go zgubić.

Tymczasem do niego przychodzi narzeczony siostry, Piotr Łużyn. Raskolnikow zarzuca mu, że tylko dlatego chce się z nią ożenić, by ją podporządkować sobie. Obrażony Łużyn opuszcza Rodiona, uważa, że zarówno jego siostra, jak i matka są na jego łasce, przyjechały do Petersburga i zatrzymały się w mieszkaniu wynajętym przez niego.

W restauracji Raskolnikow spotyka kolegę Razumichina i Zamiotowa. Narasta w nim przekonanie, że Zamiotow podejrzewa go o popełnienie morderstwa. Dlatego otwarcie przyznaje się do zabójstwa i pokazuje pieniądze, które dała mu matka, sugerując, że zostały skradzione. Miał nadzieję, że w ten sposób oddali od siebie wszelkie podejrzenia, bo w przypadku gdy policja sprawdzi pieniądze, wówczas na pewno wyda się, że nie należały do lichwiarki.

Raskolnikow zastanawia się przez moment, czy popełnić samobójstwo, widząc ciało kobiety, która się utopiła. Na ulicy widzi Marmieładowa, który wpadł pod pędzący powóz. Po śmierci mężczyzny, oddaje wdowie wszystkie pieniądze, jakie dostał od matki. Pierwszy raz także widzi Sonię, o której opowiadał mu Marmieładow.

Rodion nadal jest przeciwny małżeństwu siostry z Piotrem Łużynem. Kolega jego Razumichin jest zakochany w Duni, dla niej jest w stanie uczynić wszystko. Uspokaja zaniepokojoną o stan zdrowia Raskolnikowa matkę i siostrę, zapewnia, że zaopiekuje się przyjacielem.

Gdy następnego dnia Razumichin odwiedza kobiety, matka prosi go o radę, gdyż Łużyn wysłał list, w którym każe wybrać Duni między nim a bratem, chłopak nie chce w tej sprawie nic radzić. Wszyscy troje udają się do Rodiona i matka opowiada mu o niespodziewanej śmierci żony Swidrygajłowa. Zaś Sonia zaprasza Raskolnikowa na pogrzeb ojca i stypę.

Raskolnikow przypomina sobie, że u lichwiarki zostawił pod zastaw zegarek po ojcu i pierścionek siostry. By go odzyskać wraz z Razumichinem udaje się do sędziego śledczego Porfirego Piotrowicza, będącego krewnym kolegi. Sędzia wypytuje Rodiona, kiedy ostatni raz odwiedzał zamordowaną, wypytuje go o różne szczegóły.

Gdy następnego dnia idzie do sędziego ma wrażenie, że ten już się domyśla, iż on jest zabójcą. Niespodziewanie do sędziego zgłasza się jeden z malarzy i przyznaje się do winy, czym sędzia wydaje się ogromnie zaskoczony. Rodion coraz bardziej jest pewny, że prawda nigdy nie wyjdzie na jaw.

Swidrygajłow przyjechał do Petersburga, by oświadczyć się Duni. Jego żona przed śmiercią zapisała dziewczynie 3 tysiące rubli, a on jest skłonny dać 10 tysięcy, nawet gdy ona nie zechce za niego wyjść. Rodion jest przeciwny ich małżeństwu. Dunia zrywa z Łużynem, okazało się bowiem, że on znał zapisy testamentu żony Swidrygajłowa.

Raskolnikow spotyka się z Sonią, jest zachwycony jej dobrocią i wrażliwością. Zamierza przyznać się dziewczynie, że to właśnie on zamordował jej przyjaciółkę, Lizawietę. Dziewczyna odczytuje mu fragment Nowego Testamentu o wskrzeszeniu Łazarza.

Tymczasem Łużyn postanowił skompromitować Sonię i podczas rozmowy wsunął jej do kieszeni 100 rubli, a później podczas stypy oskarżył ją o kradzież. W obronie dziewczyny stanął Raskolnikow i Lebiezatnikow, który zaobserwował podstęp Łużyna, choć był wówczas przekonany, że chciał jej pomóc anonimowo.

Gdy Sonia wróciła do domu, zjawił się u niej Raskolnikow i przyznał się do popełnionego morderstwa. Dziewczyna prosi go, by przyznał się policji do swego czynu, obiecuje iść z nim na katorgę. Całą ich rozmowę podsłuchał Swidrygajłow. Raskolnikowa odwiedza sędzia i daje mu dwa dni, by dobrowolnie zgłosił się na policję. Dunia dowiaduje się od Swidrygajłowa, że to jej brat zamordował lichwiarkę, a następnie usiłuje ją zgwałcić. Dunia próbuje go zabić strzelając z pistoletu, lecz nie trafia. Swidrygajłow, który zaręczył się z 16-latką zanosi jej 15 tysięcy rubli, a potem popełnia samobójstwo.

Raskolnikow przyznaje się siostrze do zabójstwa, a następnie żegna się z Sonią i udaje na policję, gdzie przyznaje się do winy. Jest niezmiernie zdziwiony, gdy okazało się, że sędzia Porfiry nie przekazał swych podejrzeń.

Rodion otrzymuje  8 lat katorgi. Na zesłanie wraz z nim udaje się Sonia. Matka po procesie umiera z rozpaczy, siostra wychodzi za Razumichina. Na zesłaniu zrozumiał, że konstrukcja moralna, którą stworzył jest błędna, przeżywa duchowe zmartwychwstanie.