Główne kierunki (tendencje) artystyczne w literaturze:
- Futuryzm – awangardowy kierunek literacki i artystyczny, który narodził się we Włoszech. Jego twórcą jest Filipp Marinetti. W 1909 r. ogłosił swój I manifest pt. Futuryzm. Najważniejsze jego założenia, to:
– pochwała energii
– odrzucenie przeszłości, patrzenie tylko w przyszłość
– fascynacja nowością
– oryginalność i wyjątkowość
– zabawa słowem
– prowokacja
Futuryści swoje przekonania formułowali w sposób prowokacyjny. Głosili potrzebę stworzenia nowej sztuki. Najważniejsze hasła to: Słowa na wolności, precz z intelektualizmem. Fascynowała ich siła i ogromna moc tłumu. Uwielbiali szybkość, pracę maszyn.
Futuryzm przyjął się zwłaszcza w przedrewolucyjnej Rosji. Nie stanowili jednak jednolitej grupy.
Polska – futuryści tutaj opierali rozwój cywilizacyjny i postęp. Szybko dostosowano się do polskich wzorców. W Krakowie powstały kluby futurystyczne: Pod Katarynką, Gałka Muszkatołowa. W czerwcu 1921 r. Bruno Jasieński zredagował i wydał pismo Jednodniówka futurystów. W Warszawie futurystom przewodzili Anatol Stern i Aleksander Wat.
- Dadaizm – kierunek artystyczny rozwijający się w latach 1916-24. Powstał w Szwajcarii, jego inicjatorem był Tristan Tzara. Jego nazwa wywodzi się od dziecięcej zabawki. Głównymi hasłami dadaistów było:
– negowanie wszystkiego, wykpienie tego, co było dotychczas
– dowolność wyrazu, odrzucenie jakichkolwiek kanonów
– odrzucenie ograniczeń składni, ortografii, gramatyki
– zerwanie z wszelką tradycją
– swoboda twórczości
– absolutna wolność
- Ekspresjonizm – awangardowy prąd literacki, który pojawił się około 1910 r. w Niemczech i trwał do końca lat 20. XX w., był reakcją na kryzys polityczno-społeczny I wojny światowej i czasów powojennych. Twórców przeraziła pustka i jałowość duchowa współczesności, materializm oraz przerost technokracji i mechanizacji. W utworach ekspresjonistów odnajdujemy świadomość kryzysu ówczesnej cywilizacji, bunt przeciwko niesprawiedliwości społecznej, chęć obrony wartości humanistycznych.
Ekspresjonizm rozwinął się głównie w liryce i dramacie. Wiersze ekspresjonistów były bowiem obrazem stanów uczuciowych, którzy odrzucali skrajny estetyzm modernizmu, uważając, że piękna forma prowadzi do zafałszowania prawdy, nieszczerości. Krytykowali również naturalizm za zbytnie ograniczenie założeń. Celowo zaniedbywano konstrukcje logiczne, stosowano animizację.
- Surrealizm – powstał we Francji, w latach 20. XX w. Autorem manifestu surrealistów, ogłoszonego w 1924 r. był poeta francuski Andre Breton. Przedstawiciele tego kierunku dążyli do stworzenia nowej nadrealnej rzeczywistości poprzez uniezależnienie artysty od reguł logicznego myślenia, negację wszelkich norm estetycznych i moralnych. Najważniejsze założenia tego kierunku to:
– wyzwolenie sztuki z rozmów
– utwór artystyczny wytworem wyobraźni, z pogranicza snu i jawy
– bunt przeciwko klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi
– bunt przeciwko kulturze mieszczańskiej, wszelkiej tradycji
– uwolnienie poezji od tradycyjnych więzów logiki - Neoklasycyzm – kierunek poetycki nawiązujący do dziedzictwa kulturalnego epok minionych, a także klasycyzmu i baroku. Przedstawicielem tego kierunku był poeta francuski Paul Valery, który sformułował program poezji intelektualnej, która łączyła tradycję z osiągnięciami symbolizmu i liryki współczesnej. Jego poezja pełna była filozoficznych aluzji.
Utwory neoklasyków wyróżniały się rygorystyczną formą, opartą na klasycznych wzorach, ściśle poetycki język pozbawiony był wszelkich treści życiowych, każdy utwór spełniał założenia czystej poezji.