Tadeusz Konwicki – Mała apokalipsa – Znaczenie tytułu powieści

Tytuł powieści Tadeusza Konwickiego Mała apokalipsa nawiązuje do biblijnego motywu końca świata i zagłady ludzkości. Widzimy to już w pierwszych słowach powieści: Oto nadchodzi koniec świata. Oto nadciąga, zbliża się czy raczej przypełza mój własny koniec świata. Koniec mego osobistego świata. Ten koniec świata można interpretować wielorako.

Może się odnosić do kresu życia głównego bohatera, który musi popełnić samobójstwo: zbliżam się już do mety. Jestem na finiszowym odcinku (…) mój wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie na atomy. Jako pisarz rozlicza się z własnym życiem i przygotowuje do samospalenia przed Pałacem Kultury, w geście protestu przeciw otaczającej go rzeczywistości: Mam wrażenie jakby ten kraj naprawdę umierał (…).

Być może jego śmierć kończy bezsensowne cierpienie, choć zapewne nie będzie miała większego znaczenia, będzie symbolem pustego buntu, lecz na pewno będzie jego własnym końcem świata.

Znaki innej apokalipsy można odnaleźć na ulicach miasta. Obraz stolicy to katastroficzna wizja końca świata: wali się most Poniatowskiego, odpadają tynki z budynków, z Pałacu Kultury odpadają resztki granitowej okładziny, występują przerwy w dostawie prądu, gazu i wody, brakuje żywności. Polska znajduje się w stanie kompletnego rozkładu gospodarczego, politycznego i moralnego, ze względu na uzależnienie się od ZSRR.

Tytułowa apokalipsa może dotyczyć zagrożenia dla ludzkości i świata z powodu upadku wartości moralnych. Takie ideały jak dobro, sprawiedliwość i wolność także się chylą ku apokaliptycznej zagładzie. Dominuje poczucie beznadziejności, zniechęcenia i zobojętnienia. Pisarz przewiduje, że totalitarny świat zmierza ku upadkowi, umiera: Jest noc. Noc obojętności, noc apatii, noc chaosu (…). Zło włączyło się w nasze kody etyczne i stało się dobrem.

Wbrew tytułowi powieści, nie jest to apokalipsa. Nawet według św. Jana apokalipsa, rozumiana jako zakłada, kres świata, nie jest końcem absolutnym, ale początkiem Nowego. Konwicki posłużył się pojęciem apokalipsy w znaczeniu potocznym, jako koniec świata. Jednak, bohater wierzy do końca w sens składanej ofiary z własnego życia w imię takich wartości jak dobro, sprawiedliwość i wolność.