Stefan Żeromski – Ludzie bezdomni – Bezdomność jako kategoria moralna

Tytuł powieści Stefana Żeromskiego Ludzie Bezdomni można rozpatrywać w wielu kontekstach. Zasadniczą sprawą tego utworu są losy, warunki życia: wewnętrzne zmagania ludzi, o których mówi tytuł.

Bezdomność, w sensie dosłownym oznacza brak stałego mieszkania, pozbawienie domu czy pielgrzymowanie. W Ludziach bezdomnych poznajemy dwa światy, które egzystują obok siebie – świat ubogich i świat ludzi zamożnych, nędzy i dobrobytu.

Kontakty doktora Tomasza Judyma z życiem biedoty związane są głównie z trzema kolejnymi miejscami jego pobytu: Warszawa, uzdrowiskiem Cisy i Zagłębiem Dąbrowskim. Poznaje kolejne obrazy życia bezdomnych ludzi bez dachu nad głową, bez pracy, chorych i otępiałych swoim nieszczęściem.

Do ludzi bezdomnych należą także Judym i Joasia Podborska. Tomasz był synem szewca – pijaka, to ciotce zawdzięcza obecną pozycję. Był w dzieciństwie nieustannie skazywany na poniewierkę, w młodości na samotność, jest człowiekiem, który nie ma spokojnego dachu nad głową. Podobnie Joasia zmuszona była troszczyć się sama o swój los. Bardzo wcześnie straciła obojga rodziców, matki prawie nie pamięta. Pragnienie posiadania własnego domu towarzyszy jej stale, i ma nadzieje, że go znajdzie wychodząc za Tomasza.

Bezdomność w sensie przenośnym ma nieco inny wymiar. Judym został wyobcowany ze swego środowiska czyli proletariatu z racji swego wykształcenia i zawody, i nie został przyjęty do środowiska inteligenckiego. Odrzuca kuszące propozycje materialne, rodzinne, nie chce domu, który uniemożliwi mu realizację jego ideału.

W przypadku inżyniera Korzeckiego bezdomność polega na nieustannym szukaniu swego miejsca na świecie. Niepokój wewnętrzny, który ciągle gonił go po świecie był spowodowany lękiem przed samotnością i przed śmiercią. W końcu znalazł ucieczkę od świata w samobójczej śmierci.

Dla Wiktora Judyma dom, w którym czułby się bezpiecznie i dobrze, jest marzeniem nieosiągalnym. Wyjeżdża z kraju w poszukiwaniu lepszych zarobków, a jednocześnie musi uciekać przed prześladowaniem za działalność konspiracyjną. W jego przypadku brak ojczyzny powoduje bezdomność.

Także brat Joasi, Wacław Podborski oraz kupiec Leszczyński symbolizują bezdomnych – pozbawionych ojczyzny. Są emigrantami, tęsknią za krajem.