Oświecenie – prądy umysłowe epoki

Racjonalizm – główny nurt myślowy epoki. Eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy, odrzuca wszystkie przesądy i zabobony. Początek racjonalizmowi dał francuski filozof, Kartezjusz. Jego słowa myślę więc jestem podkreślały znaczenie  i możliwości ludzkiego umysłu, uznawały rozum za najbardziej istotny i twórczy element każdego człowieka. 

Deizm – uznawał istnienie Boga jako Stwócy świata, ale odrzucał Go takim, jakim przedstawiał Kościół – jako istotę obdarzoną boskością. Deiści zakładali, że Bóg nie ingeruje w stworzony przez siebie świat (John Locke). 

Empiryzm – to prąd filozoficzny przeciwstawny racjonalizmowi, pochodzi od łac. empeirikos-doświadczony. Za jego twórcę uważa się Franciszka Bacona. Twierdził on, że najważniejsze w poznawaniu świata jest doświadczenie. Prawdziwe jest więc tylko to, co można potwierdzić praktycznie, na drodze doświadczenia. 

Utylitaryzm – tym mianem określano w oświeceniu postawę ideową i społeczną. Utylitaryzm to dążenie do bycia użytecznym i pożytecznym dla innych. Człowiek dążący do zaspokojenia swych prywatnych interesów, powinien jednocześnie przyczyniać się do dobra ogółu. Literatura, sztuka powinny służyć czemuś, uczyć.

Humanitaryzm – dbał o zachowanie godności człowieka, a równość i wolność wszystkich ludzi uznawał za zasadę niepodważalną. 

Sensualizm – to odmiana empiryzmu. Pogląd ten głosił, że jedynym źródłem wiedzy są zmysły. Człowiek rodzi się pozbawiony wszelkich idei, wartości, których nabywa dopiero z biegiem lat drogą zdobywania doświadczeń i wiedzy. 

Irracjonalizm – prąd przeciwstawiający się racjonalizmowi, który pojawił się na zachodzie Europy pod koniec oświecenia, był punktem wyjścia dla romantyzmu. Głosił, że w życiu człowieka obok rozumowego poznania rzeczywistości ważną rolę powinny zajmować: wiara, intuicja, uczucie, natchnienie. 

Libertynizm – z łac. liberalis- wolnościowy. Nurt ten odrzucał wszelkie dogmaty i normy, które Kościół przez wieki wpajał społeczeństwu, głosił swobodną postawę wobec norm obyczajowych i prawo każdego człowieka do wyboru odpowiadających mu zasad etycznych.