Historia gospodarcza Polski – czasy nowożytne

– XV i XVI w. – uzależnienie Europy Zachodniej od importu żywności z Europy Wschodniej. Doszło do reufedalizmu – powrót do prymitywnych form feudalizmu jak pańszczyzna, wolność osobista chłopów została ograniczona. Szlachta wyraźnie rozszerzyła swoje kompetencje. Polska, eksporter zboża, spławiała je do Gdańska, Szczecina, Rygi, Kłajpedy, Królewca skąd zabierali je kupcy holenderscy. Gdańsk opanował eksport w 80% (XVI i XVII w.). Z Litwy eksportowano głównie drewno, konopię, smołę. Po zbożu, drugim towarem eksportowym były woły (z Ukrainy i Mołdawii). Kolejno popiół, skóry i wosk. Stąd mówi się, że Rzeczpospolita złożona była z trzech głównych okręgów gospodarczych: zboże na terenie Polski, gospodarka leśna na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, gospodarka hodowlana na Ukrainie.

– Za czasów ostatnich Jagiellonów obronność kraju opierała się na pospolitym ruszeniu szlachty. Stawało się ono jednak coraz bardziej niewydolne. Problem stanowiła obronność kresów południowo-wschodnich przed Tatarami. Naczelny wódz armii nosił tytuł hetmana.

– Walka o egzekucję dóbr (zwrot państwu bezprawnie dziedziczonych królewszczyzn)- między szlachtą a magnaterią. Ostatecznie musiano zwrócić wszystkie bezprawnie zagarnięte królewszczyzny.

– Ważną rolę w polityce odegrała w XVI w. Bona Sforza, żona Zygmunta Starego. Zygmunt August z kolei podjął reformę na Litwie zwaną pomiarą włóczną.

– Reforma monetarna: po grubych monetach srebrnych – groszach oraz złotych florenach i dukatach z końca  średniowiecza, powstał talar. Zygmunt Stary wprowadził złoty polski (30 srebrnych groszy), a kolejno Zygmunt August monety złotowe (półkopki).

– W 1569 r. – powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, a śmierć Zygmunta Starego dała początek monarchii elekcyjnej. Stefan Batory przeprowadził wiele reform: wprowadzenie srebrnego złotego jako trwałego systemu pieniężnego, podział skarby na dobra stołowe (ekonomie – na zapatrzenie króla i dworu) i skarb publiczny (podstawą jego dochodu były starostwa). Podatek płacony przez mieszczan zwany był szosem.

– W XVI w. rozbudowano stosunki kredytowe. Znana była hipoteka, weksel. Pierwsze banki to banki pobożne- montes pietatis organizowane przez Kościół (zwalczały lichwę i udzielały kredytów pod zastaw ruchomości).

– XVII w. – okres kryzysu, degresji gospodarczej. W Polsce pogłębiała się refeudalizacja, niekorzystnie zmieniał się terms of trade. Europa zaczęła korzystać z ryżu, który zastępował zboże. Rzesza Niemiecka zmniejszyła popyt na woły z Ukrainy. Nasilała się deprecjacja pieniądza. Nastąpił odpływ kruszcu.

– Stan szlachecki uległ rozwarstwieniu – magnateria, średnia szlachta, biedna szlachta, szczególnie na Litwie.

– Katastrofa przyszła za czasów Władysława IV, kiedy to wybuchło powstanie Chmielnickiego (Rosja przejęła część ziem Rzeczpospolitej) oraz doszło do potopu szwedzkiego (1655 r.). Spadła liczba ludności, wiele ziem zostało utraconych. Odbudowa kraju przebiegała powoli, a reformy Jana Kazimierza nie skutkowały. Inflacja znacznie wzrosła, czego efektem były bunty nieopłaconego wojska i rokosz Lubomirskiego. Pojawiły się tymfy – monety złotowe. System kredytowy również uległ osłabieniu.

– XVIII w. – jego początek to wojna północna, która dotknęła Rzeczpospolitą. Do tego przeszła epidemia dżumy oraz kraj niemal w pełni uzależnił się od Rosji. Czasy saskie, mimo upadku politycznego, obfitowały we wzrost gospodarczy – m.in. ze względu na niskie podatki, związanie z Saksonią, dobrze rozwiniętym krajem. Terms of trade rolnictwa poprawił się. Najlepiej rozwijała się Wielkopolska. Za czasów saskich odbudowany został potencjał demograficzny kraju.

– W II połowie XVIII w. królem został Stanisław August Poniatowski. Zlikwidowano cła wewnętrzne, wprowadzając generalne. Utworzono Komisje Skarbowe i Wojskowe. Ujednolicono system miar i wag. Przeprowadzono reformę monetarną zmniejszając zawartość srebra w złotym. Wkrótce konfederacja barska doprowadziła do I rozbioru Polski w 1772 r. Potem doszło do II rozbioru w 1793 r., który zahamował handel czarnomorski. Powstawały jednak kolejne manufaktury. Bankierstwo zaczęło oddzielać się od kupiectwa. Pojawili się pierwsi bankierzy i domy handlowe. Obrady Sejmu Czteroletniego miały na celu zreformowanie Rzeczpospolitej: m.in. wprowadzono podatek od szlachty i kleru. Uchwalono konstytucję 3. Maja. Jednakże, kiedy Rosja zakończyła wojnę z Turcją, zajęła się sprawą polską. Zawiązała się konfederacja targowicka i reformy legły w gruzach. Po II rozbiorze upadło siedem wielkich firm finansowych. Powstanie kościuszkowskie z 1794 r. zakończyło się klęską, a rok później doszło do kolejnego rozbioru. Andrzej Kapostas podjął się emisji pieniądza papierowego.