Formy handlu zagranicznego

W nauce o handlu wyróżniono dwa rodzaje rynków. Pierwszy z nich to rynek zorganizowany, na którym miejsce i czas oraz formuła dokonywanych transakcji jest stale niezmienna. Rynek niezorganizowany tworzy się wówczas, gdy któryś z powyższych warunków nie został spełniony (Nowak 2011).

Istnieją trzy podstawowe formy handlu zagranicznego, które występują niezależnie od rodzaju rynku. Są to: import, eksport oraz handel tranzytowy (Nowak 2011).

Import polega na przywozie towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym oraz na przyjęciu usług od cudzoziemców (Rymarczyk 2012). Można doszukiwać się wielu przyczyn, z powodu których krajowe podmioty decydują się na import. Przede wszystkim ma to związek z zupełnym brakiem lub przejściowym niedoborem poszczególnych towarów i usług na rynku krajowym (np. import owoców południowych do Polski). Ponadto, koszt zaimportowanych produktów może być niższy od kosztów produkcji tych dóbr w kraju. Import to również środek na to, aby zaspokoić najróżniejsze i stale rosnące potrzeby rodzimych konsumentów (Pawlak 2011).

W zależności od liczby podmiotów zaangażowanych w import, można wyróżnić import bezpośredni i pośredni. Jeżeli przy transakcji importowej nie są zaangażowani pośrednicy, np. będący odpowiedzialni za transport to w takowym przypadku dochodzi do importu bezpośredniego. Jakikolwiek angaż z ich strony kształtuje już import pośredni (Nowak 2011). 

Zarówno import bezpośredni jak i pośredni posiada swoje dobre strony, jak również wady. Ten pierwszy jest zdecydowanie bardziej opłacalny dla przedsiębiorstw produkujących na większą skalę. Mniejsze organizacje powinny skłaniać się ku importowi pośredniemu.

Kolejną podstawową formą handlu zagranicznego jest eksport, który w literaturze definiowany jest jako: wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży oraz świadczenie usług cudzoziemcom (Rymarczyk 2012). Owa forma handlu zagranicznego podejmowana jest zazwyczaj z powodu posiadania towarów, których niedobór lub całkowity brak istnieje na innych rynkach. Z powodu różnych czynników, np. przewagi technologicznej, na rodzimym rynku koszty produkcji dóbr może być niższy niż na rynku zagranicznym. Eksport jest również odpowiedzią na zróżnicowane potrzeby konsumentów żyjących za granicą (Pawlak 2011).

Podobnie jak w przypadku importu możemy wyróżnić eksport bezpośredni i pośredni. Analogicznie do importu, czynnikiem rozróżniającym oba terminy jest liczba zaangażowanych podmiotów w cały proces eksportowy. Eksport bezpośredni nie uwzględnia udziału pośredników, odwrotnie do eksportu pośredniego (Nowak 2011).

Eksport bezpośredni jest zdecydowanie lepszym rozwiązaniem dla przedsiębiorstw zajmujących się obrotem dóbr inwestycyjnych. Eksport pośredni to z kolei mądrzejszy wybór dla średniej wielkości przedsiębiorstw oferujących niewielkie, nieregularne dostawy, gdyż nie muszą oni dbać chociażby o dysponowanie własnym serwisem, magazynem czy o znajomość rynków zagranicznych (Rymarczyk 2012).

Ostatnia podstawowa forma handlu zagranicznego to handel tranzytowy. Forma ta odznacza się obrotem towarów za pośrednictwem firmy, która ma swą siedzibą w kraju trzecim, czyli ani w kraju eksportera, ani importera. Wyróżnia się handel tranzytowy aktywny i pasywny.

Jeśli chodzi o formy handlu zagranicznego, które występują tylko na rynkach niezorganizowanych, należą do nich: obroty reparacyjne, uszlachetniające, licencjami i know-how, franchising, leasing, inwestycje bezpośrednie, obrót projektami inwestycyjnymi, oraz transakcje – wiązane, kompensacyjne i barterowe (Nowak 2011).

Obrót reparacyjny to wysłanie za granicę przedmiotów lub urządzeń, które wymagają naprawy (obrót pasywny), albo przyjęcie takowych w celu wykonania naprawy i odesłanie z powrotem za granicę (obrót aktywny) (Rymarczyk 2012).

Obrót uszlachetniający polega na wysłaniu przedmiotu za granicę w celu jego wykończenia lub obróbki (obrót bierny), bądź przysłaniu do kraju rodzimego w podobnym celu (obrót czynny) (Dudziński 2010).

Obrót licencjami i know-how obejmuje wymianę patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i przemysłowych, jak również całością wiedzy technicznej, technologicznej czy organizacyjnej (Rymarczyk 2012).

Kolejną specyficzną formą handlu zagranicznego jest franchising. Franczyzodawca przekazuje franczyzobiorcy licencję do sprzedawania markowych produktów lub usług, zgodnie z ustalonymi przez niego zasadami, pod jego znakiem firmowym. Wyróżniono trzy rodzaje franchisingu: dystrybucyjną, produkcyjną i usługową (Nowak 2012).

Bardzo popularną w Polsce umową finansową jest leasing. Polega na użytkowaniu określonych dóbr inwestycyjnych po uiszczeniu opłaty, ale bez konieczności ich kupna. Wyróżnia się leasing finansowy i operacyjny (Dudziński 2010).

Wiele przedsiębiorstw boryka się z dylematem czy inwestować na rynkach zagranicznych czy też lepiej zająć się eksportem. Inwestowanie to lokowanie kapitału za granicą w trybie długoterminowym. Przedsiębiorstwa osiągają takowy cel poprzez założenie na zagranicznym rynku nowej placówki, albo poprzez przejęcie części udziałów w innym przedsiębiorstwie. Mogą również udzielać kredytów inwestycyjnych.

Wśród form handlu zagranicznego istnieją różne rodzaje transakcji. Pierwsze z nich, czyli wiązane charakteryzują się tym, że zakup lub sprzedaż określonych dóbr są uzależnione od sprzedaży lub zakupu innych dóbr. Transakcje kompensacyjne obejmują już wymianę towaru za towar, których wartość jest podobna. Pomija się tym samym regulowanie należności w dewizach. Bierze w niej udział przynajmniej czterech partnerów, co jest przeciwieństwem do transakcji barterowych, dokonywanych między dwoma uczestnikami (Rymarczyk 2012).

Do najważniejszych form handlu zagranicznego rynków zorganizowanych zalicza się: targi, giełdy, aukcje oraz przetargi.

Targi pojawiły się już w starożytności, jednakże od tamtego czasu wyraźnie zmieniły swój charakter. Dziś jest to z góry określone miejsce, w którym handlowcy mogą zaprezentować swoją ofertę, ale nie dochodzi wówczas do żadnych transakcji. Wydarzenia te odbywają się regularnie, w wyznaczonym odstępie czasowym i można uznać je za istotne narzędzie marketingowe (Nowak 2012).

Giełdy to kolejny rodzaj spotkań handlowych. Podobnie jak targi mają z góry określony czas i miejsce, w którym się odbywają. Sprzedawane na nich towary masowe są również uprzednio umówione, a ich ceny zależą od tych, prezentowanych w codziennych notowaniach. Giełdy mogą być również miejscem obrotu usług transportowych, ubezpieczeniowych lub finansowych (np. obligacje państwowe) (Rymarczyk 2012).

Aukcję inaczej nazwano formą przetargu, podczas którego licytowany jest towar, którego wartość trudno ustalić. Dobro otrzyma ten podmiot, który zobowiąże się oddać najwyższą cenę. Organizacją aukcji zajmują się głównie przedsiębiorstwa aukcyjne oraz samorządy gospodarcze. Ustalają one miejsce, czas, a także regulamin aukcji
(Nowak 2012).

Sam przetarg to również sprzedaż lub zakup określonego dobra po najbardziej satysfakcjonującej cenie i w najkorzystniejszych warunkach. Kwestią różniącą typowy przetarg od aukcji jest fakt, iż w przypadku tego drugiego nabywcy zgłaszają swoje oferty, nie wiedząc nic o treści ofert swoich konkurentów. Wyróżnia się przetargi publiczne, czyli podane do wiadomości społeczeństwu, a także zamknięte, w przypadku których oferent przedstawia ofertę tylko wybranym firmom (Rymarczyk 2012).