Adam Mickiewicz – Pan Tadeusz – napad Moskali na zamek Horeszków, zabójstwo Stolnika przez Soplicę – opis sytuacji

Była ciemna, chłodna i mglista noc. Potężny zamek Horeszków oświetlały liczne pochodnie. Po długiej, wieczornej biesiadzie na cześć pana zamku, Stolnika cała szlachta pogrążona była we śnie. Nie spali jedynie strażnicy, którzy czuwali nad bezpieczeństwem twierdzy.

Nagle, niespodziewanie ciszę przerywają dwa strzały dochodzące z oddali. Z powodu silnej mgły żołnierzom nie udaje się dostrzec wrogów. Pomimo tego, natychmiast podnoszą alarm. Po kilku minutach cała szlachta zamkowa jest przygotowana do obrony, a strażnicy spostrzegają armię Moskali tuż pod zamkiem.

Stolnik jest już pewien, iż Rosjanie pragną wziąć go w niewolę za poparcie konstytucji w Polsce. Wie też, że Moskale mają liczebną przewagę. Pomimo to, postanawia stawić czoło przeciwnikom, więc wydaje rozkazy: Wy dziesięciu na mury! Reszta na dół! Niech kapłan i córka nakładają proch do strzelb! A my, Gerwazy, na ganek!. Obaj zdążyli dobiec na miejsce, kiedy właśnie w tym samym momencie Moskale roznieśli bramę. Wówczas to hurmem wpadają do zamku. Celne strzały Stolnika i Gerwazego pomagają jednak odzyskać przewagę. Podczas bitwy z ich rąk poległo już około czterdziestu Moskali, co sprawiło, że z bramy coraz rzadziej wyłania się jakiś przeciwnik. Kiedy Stolnik upewnił się, że nikt już nie zaatakuje tej części zamku, postanawia iść na pomoc pozostałym. Zdążył tylko wsiąść na konia, gdy w tym samym momencie przeszyła go kula. Stolnik upadł na ziemię. Zaś Gerwazy spostrzegł stojącą postać przy wywarzonej bramie zamku. Pomimo mgły poznaje młodego szlachcica, którym jest Jacek Soplica. Mężczyzna ten kilka lat temu dostał czarną polewkę od Stolnika. Zabójcy udaje się jednak zbiec, natomiast Gerwazy pozostawiając martwego pana przy córce i kapłanie, dalej broni zamku.

Po długiej i męczącej walce, tuż nad ranem załoga zamkowa odnosi zwycięstwo. Nastaje dzień, który jest dla nich zarówno dniem chwały jak i żałoby.